Arangkada of Leo Lastimosa for May 22, 2011

P125,000 nga sukli

Nibalik na sang bisyo sa higanteng shopping malls sa Sugbo sa di pagpanghatag og tukmang sukli ngadto sa mga konsumidor.  Human gibadlong sa nangaging katuigan tungod sa pagpanukli og candies, karon ang mga tindahan di na gyod hinuon manukli.  Igo lang mobalibad nga wa silay P0.25, o P0.50, o bisan P0.75.
Ang mga kustomer nga di ganahan og hasol, o ang mga nagdali, o ang mga nidawat na lang nga wa silay mahimo pagbadlong sa raket, moduko na lang nga kuwang ang ilang sukli.  Ambot nganong gawas sa mga pasidaan way nahimo ang Department of Trade and Industry (DTI) ug Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) pagbadlong sa binuang.

-o0o-

Gibanabana nga 500,000 ka Sugbuanon ug mga kustomer gikan sa kasilinganang mga lalawigan ang moduaw sa nagkalainlaing shopping malls sa Metro Cebu matag adlaw.  Bisan ibutang nato nga P0.25 ray kuwang sa matag nabiktima sa ilad sa sukli, puwerteng dakoa na sa mabolsa sa mga tindahan.  Sa tinamban nakong kuwentada, P125,000 ang ilang matikas matag adlaw.
Haskang dakoa ining binuanga.  Labawng nakapait mao nga hangtod sa akong pagsuwat ini wa pay bisan usa na lang ka tindahan dinhi sa Sugbo ug ubang bahin sa Pilipinas nga nasilotan sa nangalisbo nga kalapasan.

-o0o-

Ang DTI niingon nga ang tikas sa sukli nakalapas sa Consumer Act of the Philippines (R.A. 7394) labi na sa mga probisyon sa "Deceptive, Unfair and Unconscionable Sales Act or Practices."  Nga nagtakda nga pangilad ang pagdumili paghatag sa saktong sukli kay ang konsumidor gidani pagsud sa transaksiyon pinaagi sa "concealment, false representation or fraudulent manipulation."
Ang BSP nitataw sab nga ang pagpanukli og candies nakalapas sa Section 52 sa Article II sa New Central Bank Act:  Unless otherwise fixed by the Monetary Board, coins shall be legal tender in amounts not exceeding P50 for denominations of 25 centavos and above; and in amounts not exceeding P20 for denominations of 10 centavos or less."

-o0o-

Di paigo nga magpaabot lang ang DTI ug BSP sa reklamo sa mga konsumidor.  Samtang angayng dasigon ang katawhan sa pagpakabana, di mabasol ang usa ka konsumidor nga maghasol pagreklamo kay nakuwangan ang iyang sukli og P0.25.  Labi na kay wa mabantog ang DTI ug BSP sa kapaspas pag-atiman sa mga reklamo sa publiko.
Kon determinado gyong DTI ug BSP pagpatuman sa ilang mga lagda, sayon kaayong pagposte sa ilang mga kawani sa malls aron maoy mangunay pag-dokumento sa kalapasan.  Sa bahin sa malls, kon tinuod ang lusot nga kuwang silag sensiyo, nganong di man itakda ang presyo sa notebook og P10 inay P9.75 ug sa lapis og P4 inay P4.25?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 21, 2011

Tihik sa text

Kon sama nako tihik ka ug nagsige og pangita libreng mga paagi sa komunikasyon ginamit ang labing bag-ong mga teknolohiya, para ni nimo.  Kon di kang kasabot nganong may mga tawo nga sama nako nga magsige og pangita og bag-ong mga paagi sa pagdaginot, palihug basaha gihapon ni.  Bisan aron na lang mahibawo unsay mga libre nga wa nimo mapahimusli.
Di ni ilad.  Personal ni nakong kasinatian.  Makapada ka og labing menos 50 ka text messages nga libre matag adlaw ngadto sa imong mga paryente ug higala.  Di sila kinahanglang motubag aron makapada ka og laing text messages.  Kon motubag sila, madugangan pa gyod ang imong quota.

-o0o-

Bugtong nimong gikinahanglan mao ang account sa Gmail, ang web-based nga libreng email application nga gipanag-iya sa higanteng search company, ang Google.  Di kinahanglan nga duna kay mobile phone.  Ni numero sa telepono.  Naapil ang Pilipinas sa pipila pa lang ka nasud, apil nang Estados Unidos, nga makapahimus sa libreng SMS service sa Gmail.
Duha pa hinuon ka kompaniya sa telepono sa Pilipinas ang katambayayong sa Google ning bag-o nilang proyekto, ang Smart ug ang Sun, nga pulos na karon gipanag-iya sa higante nga Philippine Long Distance Telephone Co. (PLDT).  Wa pay katin-awan nganong wa maapil ang Globe.

-o0o-

Nakauna pagtanyag sa libreng text messages gikan sa email ang Yahoo! Mail, nga mas daghan og users dinhi sa Pilipinas kay sa Gmail.  Mas una pa gyod gani nga nitanyag ini ang Chikka.com.  Apan kinahanglang motubag ang imong gipadad-an og text messages sa Yahoo! ug Chikka aron makapada ka og dugang mensahe.
Kon motubag ang imong gipadad-an og text message sa Gmail SMS, P1 ray iyang bayran, mas ubos sa P2.50 sa Chikka.  Madugangan pa gyod og lima ka text messages ang imong inadlawng quota nga 50.  Sa ato pa, kon magsige og tubag ang imong ka-text (kay P1 matag text ra may ilang bayran), pamaolan ka na lang di pa mahurot ang imong libreng SMS.

-o0o-

Mapuslanon ni sa dinaliang text messages nga kinahanglang ipada sa mga higayon nga mahutdan kag load.  O kon text messages ang gisaligan sa imong negosyo.  O alang sa DYAB Abante Pa, Bisaya! nga magpada og libreng SMS news updates sa iyang mga tigpaminaw.
Pilay imong madaginot?  Labing menos P50 matag adlaw.  Sa matag Gmail account.  Sa kataposang nakong pakisusi, way limitasyon nga gipahamtang ang Google sa gidaghanon sa Gmail accounts nga imong mamugna.  Kon dunay 100 ka Gmail accounts, labing menos 5,000 ka libreng text messages ang mapada matag adlaw.
Sa di pa diay ko malimot, palihug ayaw nig ipanabi.  Kon manakod ang atong katihik, tingalig usbon sa Google ang ilang business model.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 20, 2011

                Ginoo ug burger

        Di ko kasulti nimo diin ni nako makuha, kay kabahin sa mga kundisyon nga gipatambong ko sa kalihokan mao nga di ko magsaba ni bisan kinsa, apan makapasalig ko ninyo nga labihan kakasaligan ang tinubdan nga andam nakong isugal ang labing bag-o nakong sapatos pagpanalipod sa katinuod ining talagsaong kasayuran:

        Nitidlom ang gidaghanon sa mga Katoliko nga manimba matag Dominggo sa Sugbo ug ubang bahin sa nasud.  Di tungod sa kaapiki sa baruganan sa Simbahang Katoliko sa debate sa Reproductive Health (RH) bill.  Ni sa mga eskandalo sa kaparian nga nanghilabot sa inosenteng kababayen-an ug kabataan sa ilang mga parokya.

        Kon dili tungod sa grabeng kalisod sa katawhan.

-o0o-

        Nahibawo ko nga, sama nako, maglisod ka pagtuo ning bag-ong nakuha nakong kasayuran.  Kay nagdako ta nga gipatuo sa atong katiguwangan nga samtang magkalisod ang kahimtang sa katawhan mosamot sila pagpaduol sa Ginoo.  Mao bitaw nga bisan ang kaparian sa Basilica del Sto. Niño nga mosulti nimo nga modagsang pag-ayo ang mga deboto sa mga Piyesta Senyor nga nagsunod sa katuigan nga puno sa dagkong katalagman ug kagul-anan.

        Way lalis nga mas lisod ang kahimtang sa katawhan karon.  Ang mga sakop na lang sa Regional Wage Board sa Central Visayas ang nituo sa propaganda nga wa pa ta magkalisudlisod pag-ayo aron usbawan ang minimum nga suholan.  Busa kon tuohan ang atong katiguwangan, mas daghan untang manimba.

-o0o-

        Segun sa pagtuon nga akong nalilian, yano kaayo ang hinungdan nganong mas gamay na lang ang manimba karon, labi na sa mga adlawng Dominggo, kon itandi sa nangaging katuigan:  Nahurot nang kita sa mga pamilya sa inadlaw nilang mga panginahanglan mao nga di nang kaabot ang mga ginikanan sa presyo sa fast food chains.

        Unsa may labot sa taas nga presyo sa fast food chains sa pagtidlom sa gidaghanon sa manimba?  Kasagaran sa ilang mga anak makigpangaon gyod sa fast food chains human sa misa; mao nga aron kalikayan ang di maabot nga gasto di na lang sila manimba.

-o0o-

        Kon maglisod ka pagtuo, posibleng wa na kay mga anak nga gagmay.  O nahimutang sa mga parokya nga labing layoa gikan sa fast food chains.  O labihan gyod nimong tihika nga ang imong mga anak hagbay rang nisurender nga ila kang makilkilan.

        Apan batan-ong sakop sa media nga akong na-istoryahan sa kasayuran, ubos sa kundisyon nga di niya isaba diin gikan, nidason dayon.  Kay niadtong gamay pa diay siyang bata, moligid siya sa simbahan kon di siya dad-on sa iyang mga ginikanan sa fast food human sa misa.

        Busa, ngadtong Arsobispo Jose Palma ug ubang kaparian, ang labing epektibong paagi pagdani pagbalik sa mga parokyano mao ang pagtabang paghaw-as nila gikan sa kalisod.  Aron makapalit na sila og burger ug fries.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 19, 2011

Krimen sa bugas

Alang ni OIC Regional Director Raul Chiong sa National Food Authority (NFA) sa Central Visayas, katungod sa pribadong mga negosyante sa Sugbo ug ubang bahin sa Pilipinas ang pagtakda sa presyo sa bugas humay nga ilang na-import gikan sa Vietnam ug ubang kanasuran nga libre sa bisan unsang buhis sa gobyerno.  Matod ni Chiong wa kapatuyang ang mga negosyante sa pagpaburot sa ilang ginansiya tungod sa gawasnong merkado sa bugas.
Sa di pa mangahas si Chiong pagsukwahi sa resulta sa audit nga gi-komiyon sa ilang kaugalingong ulohang buhatan, angay siyang pahinumdoman nga di gawasnon ang merkado nga kaduol sa luwag ang basehan sa pagpahamtang o paglibre sa buhis.

-o0o-

Sikit gyod tingali nilang kanhi presidente Gloria Arroyo ug kanhi Agriculture secretary Art Yap, nga karon pulos na kongresista, ang walo ka negosyante sa Sugbo ug napu ka grupo sa Pangasinan kay angay tinuod nga kasinahan ang makalilisang nilang mga benepisyo:

• Wa sila pabayra og bisan usa ka dako nga buhis sa higante nilang importasyon sa bugas;
• Igo lang silang gipabayad og P25 nga service fee matag sako ngadto sa NFA;
• Nga niuli sa sab sa ilang bayad tungod ra sab sa ilang pangangkon nga niabot ang imported nga bugas sa gitakdang panahon; ug
• Bisan sa kaubos ra sa ilang gasto, gawasnon sila nga mobungat og presyo nga sama kamahal sa commercial rice, nga wa kadawat og bisan unsang tax subsidy ug ubang benepisyo.

-o0o-

Ang lehitimo nga mga negosyante og bugas way reklamo sa importasyon sa NFA sa bugas humay nga way buhis.  Kay ang NFA wa man paabota nga magpaginansiya sa ilang pagpamaligya sa imported nga bugas sa kamerkadohan.  Gawas nga gitahasan sab ang NFA sa pagtanyag og mas baratong bugas alang sa labing kabos nga maoy kinabag-an sa mga konsumidor.
Apan may sukaranan nga motiyabaw ang mga negosyante dihang ang mga pinalabi nilang Arroyo ug Yap nakapahimus sa samang tax subsidy sa NFA.  Kay gawas nga naalkanse ang kasagarang mga negosyante og bugas, nawad-an pa gyod og merkado ang lokal nga ani nga mas mahal kay sa imported rice kay way subsidy sa gobyerno.

-o0o-

Nabiktima sa sapaw-sapaw nga pangurakot sa bugas mao ang kabos nga mga konsumidor.  Gawas nga natikasan sa buhis ug nabiktima sa mas taas nga presyo sa bugas, ang kinabag-an sa katawhan mao pa gyoy mabuktot sa pagbayad sa P177 bilyones nga kinatibuk-ang utang sa NFA.
Gawas sa panguwarta sa importasyon sa bugas, mas dakong krimen ang pagguba sa lokal nga industriya sa bugas.  Inay gamiton ang NFA pagtabang sa mga mag-uuma pagpangita sa labing makiangayong presyo sa ilang ani, silang Arroyo ug Yap niluok nila pinaagi sa pagpalabi sa sikit nilang mga negosyante.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 18, 2011

Paburot sa bugas

May Sugbuanong mga negosyante nga gilambigit sa dakong raket sa bugas sa pamunoan ni kanhi presidente Gloria Arroyo.  Gibanabana nga P1 bilyon ang naalkanse sa National Food Authority (NFA) sa private sector-financed (PSF) importation sa niaging tulo ka tuig.  Ang pagtugot sa karaang liderato sa gikahadlokang lapad nga rice smuggling maoy gibasol sa pagtumpi sa binilyon ka pesos nga utang sa NFA, nga laing patong sa bug-at nga palas-unon sa nabuktot nang mga konsumidor.

Giila nga taga Sugbo ang walo sa 18 ka negosyante nga gipasanginlang nikontrolar sa higanteng importasyon sa bugas humay:  Silang Radegonda Vallejo, Chevy Bacaltos, Edisa Cabuenas, Jugy Obando, Jerome Tan, Othoniel Acquiatan, Marivic Ventura ug Glenn Ernesto Pacana.

-o0o-

Ang findings sa audit sa NFA nidason sa pagduda nga gimaniobra ang pag-apud-apod sa import quotas ngadto sa mga negosyante sa Sugbo nga giduma sa lokal nga buhatan sa NFA niadtong 2009.  Napamatud-an nga pabur-pabor gyod diay ang paghatag sa priority cards ubos sa first-come, first-served basis ngadto sa pribadong mga kompaniya ug mga negosyante.
Duha ka tuig ang nilabay, labihang hugnoa sa mga negosyante og bugas sa Sugbo nga nangadlawon og adlawng Lunes pag-adto sa rehiyonal nga buhatan sa NFA sa Banilad, Cebu City aron makaapil sa taas nga linya dihang gipahibawo sila nga nahatag na ang tanang priority cards nianang pagka Biyernes pa.

-o0o-

Nasakpan sa audit sa NFA nga gawas nga pinili nang daan ang gipanghatagan sa priority cards giapil pa gyod ang pekeng mga kompaniya ug mga kooperatiba.  Nga gawas nga wa marehistro, nibayad og manager's checks nga nagsunod ang mga numero, timaan nga pulos kontrolado sa usa lang ka dakong sindikato.
Di pa gyod na mao.  Ang service fees nga gihatag sa pribadong importers sa bugas ngadto sa NFA giuli ra gihapon isip insentibo sa sayong pag-abot sa gikomprang bugas.  Bisan kon way sistema ang NFA pagsusi kanus-a nidunggo ang imported nga bugas ug kon nakaabot ba sa gitakdang mga higayon sa dakong panginahanglan.

-o0o-

Ang pribadong mga kompaniya ug mga negosyante wa pahamtangi sa naandang buhis sa importasyon sa bugas.  Sa labing uwahing kuwentada nikabat og P20 bilyones nga buhis sa importasyon ang nawa sa nasudnong panudlanan.  Nga bugtian unta sa pagdugang sa suplay sa bugas aron nga mapabiling ubos ang presyo alang sa mga kabos nga maoy kinabag-an sa mga konsumidor.
Apan ang NFA way kasayuran pila ka tonelada sa imported nga bugas ang niabot.  Labaw nang di kabuot sa presyo sa imported nga bugas.  Mao nga ang bugas nga baratong na-import kay way buhis gipaginansiyahan pag-ayo kay gipamaligya sa mas taas nga presyo sa commercial rice.

Sa grabeng kakawatan sa niaging pamunoan, hastang raket sa rice smugglers ilang giribalan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 17, 2011

Bisan sagbot lang

Kon nagtuo si Cebu City Mayor Michael Rama nga mahimo niyang ibton ang mga molupyo sa Mahiga ug ubang mga sapa ug sama sa mga sagbot mahimong ilabay sa daplin ug mangalaya, sayop sila.  Kon giila niya sila nga mga hayop nga mahimong palayason bahala na kon asa mopahimutang, dako siyang sayop.  Kon nagtuong mahawan ang mga sapa sa way paghatag og kabalhinan ni paghatag og hinabang aron makasugod og bag-ong kinabuhi ang mga molupyo, mas dako siyang sayop.
Di mga tagulilong ang mga naigo sa demolisyon ni Rama nga mahimong papason sa usa lang ka pamilok.  Mga buhi sila nga padayong mohamok sa iyang pagtuo nga may gahom siya pagtunglo sa ilang ugma.

-o0o-

Bisan ang mga sagbot nga ibton kinahanglan nga pangitaan og luna nga kapahimutangan.  Aron nga di makabuni sa mga kanal ni mokatag sa silingang mga hawan.  O aron nga di hingpit nga mausik, kapuslan kon matino nga malata ug maggamit isip abuno.
Bisan ang mga hayop nga palayason di kapasagdan nga maglaag-laag bisan asa, nga mahimong makahasol sa mga molupyo, makaguba sa mga tanaman ug kabtangan, o makababag sa mga sakyanan.
Mas dako ang panginahanglan pagpahimutang sa mga bata ug mga hamtong, nga mga linalang sab sa samang Labawng Makagagahom nga nihatag ni Rama sa balaanong gasa sa kinabuhi.

-o0o-

Di hinuon mabasol si Rama nga mawad-an na og pailob.  Kay dugay na kaayo ang suliran.  Nga napasagdan sa nangaging mga pamunoan ug igo lang niya nasapupo karon.  Way makalalis sa labing lig-on niyang argumento nga kinahanglang hawanan ang mga sapa ug ubang agianan sa tubig sa di pa madugangan ang taas nang listahan sa nakalas nga mga biktima.
Apan ang kasaypanan sa iyang nasundang mga mayor di matul-id pinaagi sa paghimo og laing hugna sa kasaypanan.  Kasagaran sa mga nagpuyo sa mga sapa way laing kapaingnan ug busa ang pagpanggukod makapasamot lang sa ilang kaapiki ug mahimong makapugos nila paghimo og mas desperado pang mga lakang.

-o0o-

Di makatabang sa kawsa ni Rama ang pagpanghagit sa mga molupyo sa pagdangop sa hukmanan.  Timaan ni sa iyang kapakyas pagkakita sa mas dakong hulagway, salamat sa inanay nang pagkahubog sa gahom.  Hinaot nga wa lang mopaundayon sa ahat nga pagdeklarar nga siya mohatag nila og bisan unsang relocation site ni financial assistance.  Ug hinaot nga wa magsalig si Rama nga di kalahutay ang kabos nga mga molupyo paghagit sa iyang baruganan.
Kon masang-at sa korte ang kontrobersiya, mauwawan si Rama.  Ang Korte Suprema, sa susamang kaso paghawan sa Manila Bay ug ubang agianan sa tubig sa Metro Manila, nideklarar nga bisan ilegal ang kabalayan di mahimong yatakan ang katungod sa mga molupyo sa relocation ug ubang hinabang.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 16, 2011

Technicality sa kagutom

Ang kalisod sa mga anak sa singot sa Sugbo ug Central Visayas atubangan sa sunudsunod nga pagsaka sa presyo sa lana, nga nisangpot sa mas taas nga plitehan ug sa pagmahal sa nag-unang mga palaliton, gitubag lang sa mga sakop sa Regional Tripartite Wages and Productivity Board (RTWPB) sa mosunod nga technicalities:

• Di pang kapausbawan ang minimum nga suholan kay wa pay usa ka tuig human sa kataposang uminto niadtong Septiyembre 1 sa niaging tuig; ug
• Di angayng usbawan ang suholan kay, segun sa Department of Trade and Industry (DTI), wa mosaka ang presyo sa nag-unang mga palaliton sa niaging tulo ka buwan (bisan kon ang ilang kaugalingong price monitoring nagpakita nga nisaka ang presyo sa mga palaliton niadtong Pebrero ug Marso ning tuiga).

-o0o-

Ang RTWPB sa Metro Manila, Western Visayas ug ubang mga rehiyon nakakita na og supervening condition ug nihatag na og usbaw sa suholan ug cost of living allowance sa ilang mga mamumuo.  Apan ang mga sakop sa RTWPB dinhi sa ato nga nagrepresentar sa management ug gobyerno nagkonsabo pagpanghimakak sa napamatud-an na sa ubang rehiyon nga pagsaka sa presyo sa lana, pagsaka sa plitehan ug pagsaka sa presyo sa mga palaliton.
Kon silang Charles Streegan sa management ug Direktor Asteria Caberte sa DTI ang tuohan, dakong langob ang Sugbo ug Central Visayas nga wa maigo sa pagsaka sa mga presyo ug ang mga molupyo kublan og tungol nga di dutlan og kagutom.

-o0o-

Human gitipigan ang iyang baruganan sukad sa pagsibaw sa mga awhag sa usbaw sa suholan, ang tsirman sa RTWPB, Labor Regional Director Exequiel Zarcauga, nidiga na sa iyang baraha pagbuak sa tablang 2-2 sa ilang botasyon sa niaging semana ug nideklarar nga may igong sukaranan ang pagpausbaw sa suholan.
Apan nabawo si Sarcauga ug ang labor sector nga nipakpak na unta niya.  Gibaraw silang RTWPB 7 Legal Officer Glenn Tabon.  Kinsa nagpaabot nga mahuman ang botasyon aron pagpresentar og laing technicality:  Upat ka boto ang gikinahanglan aron madeklarar ang supervening condition.

-o0o-

Sa di pa mogara silang Tabon, Streegan ug Caberte, turno na sab sa kabos nga mga anak sa singot ang pagpresentar sa mosunod nga technicalities:

• Ubos sa Republic Act 6727, ang nagtukod sa RTWPB, mahimong ipadaplin ang panginahanglan sa upat ka boto nga mayoriya kon may mga sakop nakapalta og duha ka sunudsunod nga tigom nga way balidong hinungdan (ang pagbakasyon o pagtambong og laing tigom biniyaan ang mas dakong responsibilidad pagsubli sa suholan di balido); ug
• Karong nasakpan na nga ang price monitoring sa DTI nisukwahi sa iyang pangangkon ug busa, technically, namakak si Caberte sa iyang kaubanan sa RTWPB, angay siyang mo-inhibit ( kon duna pa siyay uwaw).  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com