Saturday, January 15, 2011

Arangkada of Leo Lastimosa for January 16, 2011

Masaker sa Sugbo

Ang tinuig nga pagbanhaw sa pagdunggo ni Ferdinand Magellan sa Sugbo 445 ka tuig nang nilabay pinaagi sa fluvial procession uban sa imahen ni Sr. Sto. Nino kutob ra sa pagbunyag nilang Rajah Humabon ug ubang mga Sugbuanon.  Wa na maghisgot sa nisunod nga duguong mga panghitabo.  Nga nagbutyag di lang sa ngitngit nga bahin sa dagway sa mga langyaw kon dili sa kamubo sa lahutay sa unang binhi sa Kristiyanismo nga gipugas sa atong nataran.
Ang pagkamatay ni Magellan sa mga kamot ni Lapulapu ug kaubanang manggugubat nipasundayag nga bisan niadto nabuak-buak nang mga Sugbuanon.  Ang sunod nga nahitabo nakapahimutang sa pagduda sa mga pangangkon sa kalunsay sa pagbunyag sa atong katiguwangan.

-o0o-

Di luog ang mga Sugbuanon nga naabtan nilang Magellan ug kaubanan sa ilang pagdunggo sa pantalan sa Sugbo niadtong Abril 7, 1521.  Malambuon nang patigayon sa Sugbo uban sa China, Brunei ug ubang kanasuran.  Gani, upat ka adlaw sa wa pa sila moabot maoy pagbiya sa Hari sa Siam.
Nakumbinser ni Magellan ang mga Sugbuanon nga magpabunyag sa Kristiyanismo pinaagi sa paghaylo nga hatagan sa ilang bawon nga modernong kahimanan sa gubat.  Sa bunyag sa Abril 14, si Humabon nahimong Carlos ug iyang unang asawa nga si Amihan nahimong Juana.  Nisunod pagpabunyag ang ubang mga Sugbuanon hangtod sa nisunod nga mga adlaw.

-o0o-

Bisan sa pangangkon ni Antonio Pigafetta nga wa pugsa ang mga Sugbuanon sa paggakos sa Kristiyanismo, nahimangod si Magellan sa pagsalikway ni Lapulapu, pangu sa Mactan, sa bunyag.  Si Lapulapu nga gikatahong bag-o lang nakapabunyag sa Islam nipatay ni Magellan sa gubat sa kabaybayonan sa Mactan sa sayong buntag sa Abril 27.
Pagka gabii, giawhag ni Humabon si Lapulapu pagtugyan sa natagud-tagod nga patayng lawas ni Magellan ngadto sa mga Katsila.  Bisan sa gitanyag sa mga langyaw nga bugti nga kabtangan, nagdumili si Lapulapu.  Apan may mas dakong suliran si Humabon.

-o0o-

Sa dul-an sa buwan nga pagpabilin sa mga langyaw, gipanglugos ang kababayen-an sa Sugbo sa pipila sa mga sundawong Katsila.  Nga gipakuyog sa biyahe ni Magellan di tungod sa kaligdong kon dili tungod kay wa nay laing napili.  Mayo 1, upat ka adlaw human namatay si Magellan, gidapit ni Humabon ang mga Katsila og dakong piging.  Wa makakuyog si Pigafetta kay nagpaalim pa sa iyang samad sa gubat sa Mactan.  Mao na lay iyang nadunggan gikan sa barko ang tiyabaw sa ilang kaubanan nga gipamatay sa mga sakop ni Humabon sa baybayon.
Dako ang kahigayonan nga paglayas sa mga langyaw gisalikway sang Humabon ang bag-ong relihiyon.  Labihan gyod tingali nilang sukoa sa mga langyaw nga ang iyang pag-umangkon, Sri Tupas, nga maoy nipuli sa iyang katiguwangon, maisugong nakigsangka ni Heneral Miguel Lopez de Legazpi nga nidunggo sa Sugbo human sa 44 ka tuig.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Thursday, January 13, 2011

Arangkada of Leo Lastimosa for January 14, 2011

Sugbohanon si Palma

Atol sa installation rites ni Arsobispo Jose Palma sa Cebu Metropolitan Cathedral, way bisan usa ka politiko nga ginganlan ni gipasaka sa altar.  Ang lokal nga mga opisyal, samtang gitagan-an og mga lingkoranan, gipakalawat uban sa kasarangang mga Sugbuanon.  May sakop gani sa Senado nga wa makasud tungod sa kahuot sa mga nanimba.
Bisan sa kadagko ug kadaghan sa mga haligi sa Simbahang Katoliko nga nanambong ug sa mahinungdanon ug makasaysayanon sa kalihokan, nilampos si Palma pagpatigbabaw sa kayano.  Way usik-usik nga dayandayan sa sud ug gawas sa katedral.  Lahi sa taphawng mga politiko, yanong van ang gisakyan ni Palma sa motorkada gikan sa Mactan airport paingon sa Archbishop's Palace.

-o0o-

May sukaranan ang pagtawag ni Palma sa iyang kaugalingon nga obispo sa barangay.  Gawas nga nakabaktas og 18 ka kilometro sud sa kapin sa lima ka oras paingon sa hilit nga barangay sa Calbayog, Eastern Samar, napamatud-an ni Palma ang kamatinud-anon sa iyang pag-unong sa mga mag-uuma ug mga kabos.
Laing napamatud-an ni Palma maong iyang kaisog.  Dihang si Heneral Jovito Palparan pay haring gangis sa Samar, nga gilambigit sa laktod nga pagpamatay sa gipasanginlang mga rebelde, si Palma nibarug batok niya pinaagi sa paglambigit ni Palparan sa bangis nga mga krimen.  Dihang nisuway si kanhi presidente Arroyo pagpadayon paggamit sa retiradong si Palparan, si Palma ang usa sa labing unang kusganong nisupak.

-o0o-

Determinado si kanhi arsobispo Ricardo Kardinal Vidal sa paghatag ni Palma og hingpit nga kagawasan sa pagpasiugda og kausaban ug pagpatuman sa iyang kaugalingong mga programa sa Artsidyosesis sa Sugbo.  Apan lain og sabaw ang pipila ka kaparian nga mas determinado pagpadayon sa naandan na nilang mga pribilihiyo.
Apan wa igdungog si Palma nga ulug-ulogan.  Maoy hinungdan nga siyay gipili sa Santo Papa, Benedict XVI, bisan nadawat sab niyang resume sa ubang mga arsobispo ug mga obispo nga mas inila, mas takos, mas taas og kasinatian, nakasuwat nag mga libro ug nakahimo nang mga presidente sa Catholic Bishops Conference of the Philippines.

-o0o-

Ang kalarino sa Binisaya ni Palma nalabwan lang sa mas inato nga Binisaya ni Arsobispo Gaudencio Kardinal Rosales sa Manila.  Nabaid pag-ayong dila ni Rosales dihang nadestino siya sa Bukidnon.  Diin kinahanglan siyang motultol sa sagarak nga shortwave radio aron lang makahibawo sa labing mahinungdanon ug matinud-anong mga balita sa Manila.
Gihangop pag-ayo sa mga nanimba ang awhag ni Rosales nga angayng pahinumdoman ang kalibotan nga ang Sugbo maoy sinugdanan sa Kristiyanismo sa Asya.  Mas nipakpak sila dihang nangagpas siya nga ganahan si Hesukristo nga mopuyo dinhi.  Apan mas natandog sila sa pagsaad ni Palma nga magtuon na siyag sayaw og Sinulog pagdeklarar nga "kitang mga Sugbuhanon..."  Nga nakahimo hinuon niyang hilaw pang Sugbuanon, way "h."  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Wednesday, January 12, 2011

Arangkada of Leo Lastimosa for January 13, 2011

Salamat, Kardinal Vidal

Labihan kamanggiuwawon ni Arsobispo Ricardo Kardinal Vidal niadtong seminarista pa siya nga, dihang gipabasa siya sa mga linya sa Bibliya sa Kinatsila atubangan sa iyang kaubanan sa seminaryo, way tingog nga nigawas sa iyang baba.  Gitambagan siya sa kaparian nga di makatabang sa Simbahang Katoliko ni sa umaabot niyang mga parokyano kon di mabuntog ang iyang kamanggiuwawon.
Nahasol pag-ayo si Vidal sa nahitabo.  Maong dihang nakapauli sa ila, niadto dayon siya sa bahin sa baybayon nga layo sa kabalayan ug sa katawhan.  Human natino nga siya rang usa ang nagtikaw-tikaw, nisiyagit sa kinakusgan niyang tingog atubangan sa lapad nga kadagatan.  Uban ang pangaliya nga kahinginlan ang tanan niyang kahadlok ug panagana.

-o0o-

Nasukod pag-ayong katakos ni Kardinal Vidal sa pagsulti ug pagpasabot dihang gitudlo siyang ikatulong arsobispo sa Sugbo niadtong 1982, usa ka tuig ug duha ka buwan isip luyuluyong obispo ni Julio Kardinal Rosales.  Giawhag siyang Rosales pakig-ila-ila sa mga Sugbuanon ug pagsinati sa ilang pinulongan pinaagi sa paglibot sa tibuok artsidyosesis.
Gitinuod ni Vidal ang iyang tahas.  Nakaduaw siya og kapin sa gatos ka mga parokya sa mga dakbayan ug kalungsoran sa Sugbo sa mubo nga panahon dayon niyang puli sa nagmasakiton nang si Rosales.  Apan nanagana gihapon pagdawat sa dakong katungdanan.  Di lang tungod sa kadako sa responsibilidad kon dili ug labi na sa kalisod sa pag-Binisaya.

-o0o-

Sa usa sa labing dakong baligho sa kinabuhi, nahimong alyado ni Vidal pagsukol sa iyang kamanggiuwawon ang mga sakop sa media sa Sugbo.  Matod ni Vidal naamgohan niya niadto pa nga mas daghan ang makabati ug makakita ug mas lapad ang abtan sa iyang mensahe pinaagi sa media.  Gihangop ni Vidal nga ang iyang kabukas sa media gisuklian og makiangayon nga pagdawat sa iyang mga pamahayag ug baruganan.
Maong sa iyang pagbiya sa Archbishop's Palace ug sa iyang katungdanan sa niaging 29 na ka tuig, gibinlan niya og tambag ang nahibiling kaparian sa Sugbo:  "Be kind to the media."

-o0o-

Wa gyod tingali magdahom ang batan-ong seminarista nga naamang atubangan sa iyang kaubanan ug kinahanglan pang mangita sa labing mingaw nga bahin sa baybayon aron makapagawas sa iyang tingog nga iya ang usa sa labing gamhanang tingog sa niaging tulo ka dekada ning bahina sa nasud.  Nga nakahusay sa mga panagsungi, nakapatalaw sa mga mapahimuslanon sa gahom ug nakapalig-on sa labing kabos ug gagmayng mga Sugbuanon.
Ning iyang pagpahuway, morag naibtan og tunok si Vidal.  Nakalingkawas na sa higanteng mga gimbuhaton matag adlaw pagduma sa usa sa labing dakong artsidyosesis sa kalibotan.  Nga piskay ug malambuon niyang itunol ngadto sa ikaupat nga arsobispo sa Sugbo, si Obispo Jose Palma.  Karong wa nay trabaho, nipahibawo si Vidal nga mamaligya siya og danggit.  Nagpahiyom.  Manggiuwawon gihapon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Tuesday, January 11, 2011

Arangkada of Leo Lastimosa for January 12, 2011

        Gubat sa Pasil

    Sa 44 ka tuig nga kang-a gikan sa pagkamatay ni Ferdinand Magellan ug sa paglayas sa nahibilin niyang kaubanan gikan sa Sugbo sa 1521 ug sa pagdunggo ni Heneral Miguel Lopez de Legazpi sa Sugbo sa 1565, daghan nang kausaban nga nahitabo sa Sugbo ug sa Espanya.  Ang tinubdan sa atong kasayuran sa mga panghitabo gikan sa pamunoan ni Humabon hangtod sa pagpuli ni Hari Tupas sa Sugbo mao ang lakbit ug putul-putol nga asoy sa atong katiguwangan.
    Apan wa magnihit ang atong kasayuran sa pagsulbong sa gahom ug kahimanan sa gubat sa Espanya.  Maong di lisod tuohan nga ang tulo ka barko nga kasundalohan ni Legazpi mas andam nga makigubat sa mga Sugbuanon kay sa mga kauban ni Magellan.

-o0o-

    Kay wa na may Antonio Pigafetta nga nisuwat sa mga panghitabo sa duha ka tumoy sa kalibotan, abunda ang luna sa mga pangagpas.  Sama pananglit sa pagtuo nga tungod sa pait nilang kasinatian sa Sugbo, ang nabuhi nga mga Katsila nipasidaan sa ilang mga kadugo nga di mahigalaon ang atong katiguwangan.
    Sa bahin sa mga Sugbanon, wa nay makatino unsay nahitabo nilang Humabon ug Lapulapu.  Nagpadayon bang ilang panagsungi?  O nagkahiusa tungod sa kamatayon ni Magellan ug pagbahag sa ikog sa mga langyaw?  Managsama bang ranggo nilang Humabon ug Tupas?  O mas lapad nang gingharian sa nauwahi?

-o0o-

    Ang libro ni Don Vicente Rama, amahan sa charter sa Dakbayan sa Sugbo, makapalili nato sa kahigayonan nga mas hawod si Tupas kay nilang Humabon ug Lapulapu ug nga mas nagkahiusa nang mga Sugbuanon.  Ang gibanabana nga 2,000 ka mga sundawo ni Tupas gihulagway nga naggikan sa Sugbo, Mandaue, Liloan, Talisay ug Minglanilla.  Wa hisguti ang Mactan.
    Giasoy ni Rama nga wa magdungan og dunggo sa pantalan sa Pasil ang tulo ka barko ni Legazpi sa Sugbo:  Ang Capitana ug San Lucas nag-una sa Abril 27, 1565; ug nisunod ang Almiranta nga gisakyan ni Legazpi sa Abril 28.  Niulbo ang gubat pagka gabii dihang napakyas ang sabutsabot nga giduma ni Padre Andres de Urdaneta.

-o0o-

    Managlahi ang hubad sa taktika ni Tupas sa gubat:  Dihang niulbo ang mga kanyon sa barko, gipasibog ni Tupas ang iyang kasundalohan aron di maabot sa bala.  May nikuwestiyon sa iyang paghatag og higayon sa mga Katsila paghupot og mas lig-ong posisyon sa yuta.
    Nagkasungi sang kasayuran kinsay nagsunog sa kabalayan sa Sugbo.  May nangagpas nga si Tupas ang nagsugo aron di magamit ni katagoan sa mga langyaw.  Ubang mga magsusuwat nipasangil ni Legazpi aron pag-abog nilang Tupas sa kabukiran.  Ang lapad nga sunog napakyas pag-ugdaw sa imahen ni Sr. Sto. Niño apan nakapuo sa mga tinubdan sa pagkaon.  Nga nakapugos ni Legazpi pagbalhin sa mas abunda og pagkaon nga Iloilo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Monday, January 10, 2011

Arangkada of Leo Lastimosa for January 11, 2011

Piyesta sa kinaiyahan

Sa ikaduhang sunudsunod nga tuig, ipahigayon ang Misa alang sa Kinaiyahan sa Basilica del Sto. Niño aron paghatag og katilingbanong kahulogan sa ika-445 nga Piyesta Senyor sa Sugbo.  Matod ni Padre Tito Soquiño, tigpamaba sa Basilica, kabahin ni sa hiningusgang kampanya pagpasabot sa katawhan nga mahimong mas makahuloganon ang pag-debosyon ni Sr. Sto. Niño kon paanalipdan ang balaanong gasa sa kinaiyahan.
Gihangop ni Soquiño ang padayong pagkahimong batobalani ni Sr. Sto. Niño sa mga nagpakabana alang sa kinaiyahan.  Nga niadto nag-iyahay apan karon naghugpong na sa ilang kalihokan.  Usa sa ilang proyekto mao ang pagda ni Sr. Sto. Niño sa 1,000 ka labing hilit nga isla nga napasagdan ug nabiyaan sa kalamboan.

-o0o-

Sa iyang pagtambong sa Arangkada sa DYAB Abante Pa, Bisaya, si Soquiño nitino sab nga mahinayon na karong tuiga ang paghimong mas berde sa Basilica.  Gawas sa pagpalambo ug paghimong mas limpiyo sa suplay sa tubig, nagplano ang kaparian pagbutang og solar panels sa atop sa kabahin o sa tibuok gyong Basilica.
Matod ni Soquiño nahagit sila sa Santo Papa, Benedict XVI, nga nigamit nag solar power sa Vatican.  Ang tiles nga atop sa Paul VI auditorium, nga gigamit sa sinemanang misa sa Santo Papa kon mag-uwan, gipulihan og 2,700 ka solar panels.  Ang photovoltaic cells mohimo sa sidlak sa adlaw ngadto sa elektrisidad, nga igong mosuga, mopainit o mopabugnaw sa auditorium nga may 6,000 ka lingkoranan.

-o0o-

Ang kawsa sa Santo Papa alang sa kalikopan maoy nakaaghat sa Basilica del Sto. Niño pagsukip ini sa Piyesta Senyor ug sa padayong pagsangyaw ni Sr. Sto. Niño sa pagtuo.  Sukad sa iyang pagkapili niadtong 2005, si Benedict XVI nilusad og kampanya pagdaginot sa kuryente pinaagi sa paghulagway sa pag-usik-usik ini nga nakapa-apiki sa mga kabos.
Ang solar power sa Vatican makalikay sa pagkonsumo og 200 ka tonelada sa carbon dioxide, o 70 ka tonelada sa lana, sud sa duha ka semana.  Kon di gamiton ang Paul VI auditorium, ang matigom nga elektrisidad ipuno sa power network sa Vatican.

-o0o-

Mahiagom og dakong pagsuway ang kampanya sa Basilica del Sto. Niño pagpanalipod sa kinaiyahan sa ilang pahimatngon sa mga deboto sa pagsalikway sa naandan na nga pagpalupad sa mabulukon nga balloons matag human sa Misa Pontifical sa adlaw sa piyesta sa Pilgrim Center.
Laing sukdanan mao ang padayong pagtidlom sa ilegal nga pangisda sa mga isla sa Bohol nga naduaw na ni Sr. Sto. Niño.  Gipahibawo ni Soquiño nga mahimong sunod nilang duawon ang Limasawa.  Matod niya makahuloganon nga ang isla nga gipahigayonan sa labing unang misa duawon sa simbolo sa upat ug tunga na ka siglo nga pagka duyan sa Sugbo sa Kristiyanismo sa Asya.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Sunday, January 09, 2011

Arangkada of Leo Lastimosa for January 10, 2011

        Duha ka imahen

Sa akong pagsuwat ini, gatosan nay naangol sa mga nikuyog sa traslacion o prosesyon sa Black Nazarene gikan sa Rizal Park ngadto sa simbahan sa Quiapo.  Gikahadlokang malabwan ang 450 nga naangol sa niaging tuig .  Kasagaran sa mga naangol natunok o napaslot kay nagtiniil, nasamdan sa dut-anay sa mga deboto, may nayab-an sa init nga kape, nakuyapan, o naglisod pagginhawa tungod sa kadasok.

Mas bata ang nangaangol karong tuiga.  Apil sa na-ospital ang 8 anyos nga deboto.  Senior citizens ang kasagaran sa naangol sa 2010.  Nanghinaot ang kapolisan nga di madasonan ang duha nga namatay tungod sa atake sa kasingkasing ug pagkawagtang sa panimuot sa niaging tuig.

-o0o-

    Mas dako ang prosesyon sa Black Nazarene, nga gipahigayon matag Enero 9, sa Manila kay sa prosesyon sa imahen ni Sr. Sto. Niño matag ikatulong Sabado sa Enero dinhi sa Sugbo.  Gibanabana sa kapolisan nga niabot og unom ka milyon ang nisunod sa Black Nazarene, samtang duha ngadto sa tulo ka milyon ang banabana sa labing daghang nanguyog sa prosesyon ni Sr. Sto. Niño dinhi.
    Mas hapsay ang prosesyon sa Sugbo tungod tingali kay mas mubo ang ruta, way igong luna nga kapahimutangan sa mas daghang mga deboto, apiki kaayong Pilgrim Center sa Basilica del Sto. Niño kay sa Luneta nga makapasud og kapin sa duha ka milyon.

-o0o-

    Samtang ang Black Nazarene kaduha i-prosesyon, sa iyang piyesta sa Enero 9 ug sa Biyernes Santo, ang Sr. Sto. Niño ka-upat magprosesyon atol sa Piyesta Senyor:  Sa Walk with Jesus gikan sa Fuente Osmeña paingon sa Basilica pagbukas sa nobenaryo; sa Traslacion gikan sa Basilica paingon sa St. Joseph Parish sa Mandaue sa Biyernes sa buntag; sa Fluvial procession gikan sa Mactan Channel paingon sa Pier 1 nga sumpayan og land procession balik sa Basilica sa Sabado sa buntag; ug sa Solemn procession sa Sabado sa hapon.
    Tungod sa kabalaka sa kaguliyang sa trapiko ug sa kahigayonan nga may mangaangol, ang traslacion paingon sa Mandaue gihimong motorkada sa mga sakyanan, inay magbaktas.

-o0o-

    Ang mga imahen sa Sto. Niño ug Black Nazarene pulos gibalaan nga milagruso ug pulos nangasunog.  Ang Sto. Niño nakit-an ni Juan Camus, sundawo ni Miguel Lopez de Legazpi, sud sa nagdilaab nga payag dihang gidaoban nilang Sugbo pakigubat sa mga sakop ni Hari Tupas niadtong 1565.  Ang Black Nazarene giingong naitom kay nasunog ang gisakyang galleon gikan sa Acapulco, Mexico niadtong 1606.
    Ang gi-prosesyon nga imahen sa Sto. Niño replica sa orihinal nga imahen nga gipabilin sud sa Basilica.  Ang imahen sa Black Nazarene naglakip sa orihinal nga lawas ug replica nga ulo.  Gisumpay hinuong orihinal nga ulo ug lawas pagsaulog sa ika-400 nga sumad sa imahen niadtong 2007.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com