Arangkada of Leo Lastimosa for June 7, 2009

                TIGBAYON SA PAGLAOM

 

            Mahayahay, Jubay, Liloan, Cebu—Mao pa lang gyoy paggimaw sa di kaayo init nga sidlak sa adlaw dihang nagsugod ang gatosan nga nisalmot sa Kapamilya Tree Planting pagpananom sa mga lawngon sa kahoy.  Nga giandam nang daan, sama sa mga lungag sa kapin sa usa ka ektaryang luna, sa mga kawani sa munisipyo sa Liloan.

            Ang kalihokan kabahin sa tibuok buwan nga pagsaulog sa ika-14 nga sumad sa DYAB Abante Bisaya.  Ang patag nga luna, nga mas sayon tamnan kay sa mga bakilid nga kasagarang himoan og tree planting, gipanag-iya sa Banayng Frasco, nga nisud og kauyonan uban sa kadagkoan sa lungsod nga di gamiton sa laing katuyoan gawas sa pagpalabong sa kakahoyan.

-o0o-

            Kasagaran sa mga nangapil nangadlawon pag-abot sa ABS-CBN Regional Broadcast Complex sa Jagobiao, Mandaue.  Diin nagpaabot nila ang dako ug luho nga bus nga gipagamit ni Mandaue City Mayor Jonas Cortes.  Di duol ang gigikanan sa pipila.  May nanukad pa gikan sa Carcar sa habagatang Sugbo ug isla sa Camotes sa amihanang Sugbo.

            Nangabot sab sakay sa ilang mga motorsiklo ug mga sakyanan ang mga sakop sa Mandaue City Police Office (MCPO) ug sa Bureau of Jail Management and Penology (BJMP) nga nagduma sa Mandaue City Jail.  Ug nangabot da ang ilang abunda nga bawon nga mga pagkaon ang mga sakop sa Association of Concerned Texters (ACT).

-o0o-

            Ang kadagkoan sa Liloan nga nipasidungog sa kalihokan gipangulohan nilang Bise Mayor Thelma Jordan, Konsehal Kokoy Jumapao, Konsehal Kit Comendador, Municipal Accountant Martin Yungco ug PESO Manager Dicdic Reuyan.  Niapil sab og tanom ang batan-ong tag-iya sa luna, si Aljew Frasco.

            Si Dianne Rallon sa MCWD nipasabot sa kapuslanan sa gipananom nga mga kahoy pagpalambo sa suplay sa tubig sa Metro Cebu.  Ang munisipyo sa Liloan maoy nanghatag og mga certifico sa mga nananom.  Natandog silang tanan sa pangindahay ni Bise Mayor Jordan:  Nga molabong ang mga kahoy ug mao nay mohari sa palibot ang dasig nga awit sa kalanggaman.

-o0o-

            Ang matag punoan nga gitanom nipahimugso sa kaliboan ug usa ka kahigayonan.  Ang matag punoan makasuyop sa uwan, makapugong sa baha ug makaluwas sa mga kinabuhi gikan sa katalagman.  Ang matag punoan makapugong sa pagdahili sa yuta, makapanalipod sa mga tanom ug makapalambo sa ani sa mga mag-uuma.

            Ang mga punoan sa kahoy di magpabiling punoan lang hangtod sa hangtod.  Mamahimo silang pasilongan sa mga nagpanaw gikan sa init ug uwan.  Mahimo silang mga saksi sa parayganay sa mga managhigugmaay.  Ug sa lunsay nga duwa sa mga bata.  Pipila nila mahimong tinubdan sa pagkaon sa gigutom nga banay.  Silang tanan magtug-an sa umaabot nga kaliwatan sa pagpakabana sa mga nag-una nila alang sa kinaiyahan ug mas luwas ug sanag nga ugma.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 6, 2009

            A(H1N1) SA BOHOL

 

          Ang unang taho nga among nadawat gikan sa Kapitolyo sa Bohol mao nga labihang sukoa ni Bise Gobernador Julius Herrera sa pasyente nga natino nga maoy labing unang kaso sa Influenza A(H1N1) sa ilang lalawigan:  Kay ang pasyente nigawas gikan sa tambalanan bisan wa pa mahingpit ang pagsusi kon natakdan ba siya sa makamatay nga kagaw sa hilanat.

          Dihang natino sa DOH nga A(H1N1) ang nitakboy sa babayeng pasyente, gikuha dayon gikan sa iyang pinuy-anan ug gipabalik sa tambalanan.  Kalma na si Herrera dihang nahinabi sa TV Patrol Central Visayas ug nipahibawo nga malinawong nikuyog ang pasyente sa mga mananambal nga nikuha niya.

-o0o-

          Pipila ka nagpakabana nga mga Bol-anon nihatag nako sa ngan sa pasyente.  Samtang uyon ko sa awhag sa lokal nga mga opisyal nga angayng tinuon sa DOH ang lalawigan nga gigikanan sa mga natakdan sa A(H1N1), di pa ko andam nga mohingan sa pasyente.

          Samtang makatabang ang pagtug-an sa gigikanan nga lalawigan pagsubay sa tanang nakaduol sa mga pasyente wa pa matino ang makamatay nilang sakit, wa koy nakitang kaayuhan sa paghingan sa mga pasyente.  Kini bisan di angayng ikauwaw ang ilang sakit—kay mahimong inosente lang silang natakdan, di matulisok nga hugawan ni kuragan; angay tuod nga ipalayo gikan sa uban sa kasamtangan, apan di sila angayng panghimarauton.

-o0o-

          Sa pikas nga bahin, ang mga kapamilya sa pasyente nipahibawo nako sa ilang bahin sa kontrobersiya pinaagi sa Facebook:

·        Ang pasyente, nga nurse gikan sa Qatar, maoy niboluntaryo sa pagpahiling sa iyang panglawas dihang gihilantan siya;

·        Apan ang mga tambalanan sa Bohol nibalibad kay nanawag pa sa mga opisyal sa DOH sa Sugbo nga takos nga makahiling niya;

·        Naabtan pag pila ka adlaw una niabot ang taga Sugbo pagkuha og respiratory swab sa pasyente;

·        Human sa pila ka adlaw, gipagawas sa tambalanan kay niarang-arang nang iyang panglawas; maong

·        Labihang kugangan sa pasyente dihang gipahibawo na sab niadtong Huwebes sa hapon nga positibo diay siya sa A(H1N1).

-o0o-

          Angayng susihon sa DOH unsay tinuod nga nahitabo.  Natingob bang ilang pangandam dinhi sa Sugbo kay nia mahimutang ang ilang rehiyonal nga buhatan ug ang Mactan Cebu International Airport, hinakalimtan ang atong silingang mga lalawigan?  May tataw bang mga lagda alang sa lagyong mga tambalanan kon unsay angayng himuon sa pasyente samtang nagpaabot sa sangpotanan sa laboratory tests?

          May sukaranang masuko silang Bise Gobernador Herrera ug ubang lokal nga mga opisyal sa Bohol ning hitaboa.  Apan ang paghingan sa pasyente wa makatabang sa ilang kawsa.  Hinaot nga kining panghitabo di mosangpot sa tinulisokay sa tanang hingtungdan.  Hinunoa mamahimong tinubdan sa bililhong mga pagtulon-an aron kalikayan nga masubli sa umaabot nga susamang mga panghitabo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 5, 2009

                       14NG ANIBERSARYOHA

 

            "Fourteeng" Anibersaryoha sa DYAB Abante Bisaya tibuok buwan karong buwana. Pagtimaan sa ika-14 nga sumad sa pagkatukod sa AM radio station sa ABS-CBN Broadcasting Corporation dinhi sa Sugbo, inadlaw-adlaw ang kalihokan sa DYAB sa Hunyo.  Bisan purting kutasa, ang mga kawani sa DYAB purting paningkamot pagpuno sa tanang katloan ka adlaw karong buwana.

            Ang naandan nga labing dagkong kalihokan maglakip gihapon sa Kapamilya Tree Planting sa Jubay, Liloan karong Sabado, Hunyo 6; Kumbira sa Kapamilya ug Kapamilya Bazaar karong Hunyo 13; Halad sa Kapamilya karong Hunyo 21; ug Kapamilya Run karong Hunyo 28.

                        -o0o-

            Kon ang unang upat ka adlaw sa Hunyo ang basehan, maayo ang ilang labok:

·        Malampusong nalusad ang Kapamilya Balik Eskuwela sa unang adlaw sa klase niadtong Hunyo 1, kanus-a ang DYAN anchors maoy nagduma sa mga tulomanon paghangop sa mga tinun-an sa labing dagkong mga tulonghaan sa mga dakbayan sa Sugbo, Talisay, Mandaue ug Lapulapu;

·        Dasig sang napapilit niadtong Hunyo 2 ang DYAB stickers nga gipatikan og mahinungdanong mga mensahe alang sa mga pasahero sa labing dagkong mga terminal sa Metro Cebu;

·        Mainitong gihangop sa kadagkoan ug mga molupyo sa kabaranggayan sa Sugbo niadtong Hunyo 3 ang leaflets sa makamatay nga kagaw sa hilanat; ug

·        Naapud-apod nang school supplies gikan sa manggihatagong mga Sugbuanon ngadto sa kapin sa 800 ka mga tinun-an nga nasunogan sa Umapad, Mandaue City.

                        -o0o-

            Sa ikalimang adlaw sa kasaulogan karong adlawa, gipahigayon sa TV Barn sa ABS-CBN Regional Broadcast Complex ang Kapamilya Scripwriting Seminar nilang Edgar Gutierrez ug Jenny Rica Vidad.  Silang Edgar ug Jenny nga mga bata pang nagsugod sa radyo ug entablado naghugpong sa ilang pila ka dekada nga kasinatian pagtudlo sa mga tigpaminaw sa DYAB Abante Bisaya unsaon pagpalambo ang labing yanong mga sugilanon ngadto sa hingpit nga drama sa radyo ug telebisyon.

            Ugmang adlawa, Hunyo 6, ipahigayon ang Kapamilya Tree Planting sa Mahayahay, Jubay, Liloan.  Gatosan ka mga Sugbuanong nagpakabana alang sa kalikopan ang nisakay sa buses nga gipagamit ni Mandaue City Mayor Jonas Cortes paingon sa lapad nga luna nga gipaandam nang daan ni Liloan Mayor Duke Frasco.

                        -o0o-

            Ang laing hugna sa Halad sa Kapamilya, ang piyesta sa pangalagad kaduha matag tuig, ipahigayon na sab karong Hunyo 21, Dominggo, sa UP Cebu College sa Lahug, Dakbayan sa Sugbo.  Salamat ni Dean Enrique Avila sa pagpagamit sa makausa pa sa dako nilang wanang.

            Ang ikasiyam nga tuig sa Kapamilya Run ipahigayon na sab sa Cebu Business Park. Gatosan ka runners gikan sa Kabisay-an ug Mindanao ang gipaabot nga madasigon nga motubag sa starting gun.  Usa sa bag-ong kalihokan karong tuiga mao ang Kapamilya Bazaar sa mga personalidad sa ABS-CBN.  Ang tanang halin ihatag sa mga pasyente sa Tabang Patrol.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 4, 2009

                        LIT-AG SA CHA-CHA

 

            Ang pagpamugos sa mga kongresista pagpasar sa resolusyon nga nagmando pagpahigayon og constituent assembly nga maoy mousab sa batakang balaod sa 1987, bisan sa mga pasidaan gikan sa nagkalainlaing hut-ong apil nang ilang kaubanan sa administrasyon, nga wa nay igong panahon kay nagkaduol nang piniliay sa 2010, nakapatumaw sa pangagpas nga:

·        Way tinguha ang Malakanyang pag-usab sa konstitusyon sa di pang 2010 apan igo lang gilit-ag ang oposisyon pagsang-at dayon sa kontrobersiya ngadto sa Korte Suprema; ug

·        Tungod sa bag-ong mayoriya sa mga maghuhukom nga tinudlo ni Pres. Arroyo, ipatigbabaw sa labawng hukmanan ang legalidad sa paglaktaw sa Senado ug mahawanan nang agianan pag-usab sa batakang balaod human sa piniliay sa 2010.

                        -o0o-

            Laing hubad sa salida sa mga kongresista:  Way kapuslanan ug pag-usik-usik lang sa panahon ang ilang pagtukaw hangtod sa tungang gabii niadtong Martes kay mamakasyon na sila karong semanaha biniyaan ang resolusyon nga di kadis-og; inigbalik sa ilang sesyon pagpaminaw sa SONA ni Arroyo sunod buwan, mas mosaka nang hilanat sa pangandam alang sa lokal ug nasudnong piniliay sa Mayo sunod tuig; ug busa ang resolusyon sa constituent assembly lawalawaan na sa kalimot.

            May mahinungdanon hinuong butang nga di angayng mataligam-an sa mga hubad sa ibabaw:  Pulos sila giluwatan sa mga alyado ni Arroyo.  Nagsugod na ba silag distansiya sa gumagawas nga administrasyon?  O kabahin sila sa higanteng maniobra pagpakalma sa oposisyon, pagpakiyugpos sa katawhan, aron nga uwahi nang makabaraw sa tinuorayng laraw paglugway sa ilang pagpabilin sa gahom pinaagi sa pag-uswag sa piniliay?

                        -o0o-

            Ang kadalanan maoy tutokan sa pamunoang Arroyo samtang magbakasyon ang ilang mga alyado sa mosunod nga mga semana.  Kon way kisaw gawas sa naandang kahuot sa mga sakyanan, kon ang mga protesta nga ipahigayon salmotan og pila lang ka gatos, nga mas daghan pang mga polis nga magbantay nila, moabot sa dunggan ang ngisi sa Malakanyang nga moduso ug mopatulin sa cha-cha.

            Ang nabuak-buak nang Senado di makababag sa kahigwaos ni Arroyo pagpabilin sa palasyo lapas sa 2010.  Ang ilang mga itoy sa Korte Suprema bag-o pa kaayong natudlo aron nga mosuki sa ilang mga tinguha.  Ug ang gikapoy nang katawhan modawat ni bisan kinsay modaog kay wa may kalamboan nga natagamtaman ang ilang kinabuhi bisan kinsay nakatungtong sa gahom.

                        -o0o-

            Apan nagtuo ba gyod si Arroyo nga ang paghinan-aw lang sa katawhan sa tanan niyang pakauwaw naggumikan sa ilang kaburotng ug katalawan?  Nagdahom ba siya nga hangtod sa hangtod na lang ang ilang pagpakabuta-bungol sa tanan niyang pahimus sa katungdanan?

            Kon tungod sa kahubog sa gahom nakalimot na si Arroyo sa mga leksiyon sa kasaysayan nga iyang gitun-an ug gilubag pag-ayo, makapakugang nga pahinumdom ang mopapugwat niya—di niya mailad ang tanang katawhan sa tanang higayon.  Ug nianang higayona, uwahi nang tanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 3, 2009

                LUGWAY SA CARP

 

            May sukaranan ang awhag sa mga obispo sa Simbahang Katoliko niawhag sa mga kongresista sa pagsagop sa balaodnon sa mga senador paglugway sa Comprehensive Agrarian Reform Program (Carp).  Aron nga mas paspas nga mapasar ang balaodnon nga motabang sa mga mag-uuma pag-angkon sa mga luna nga dugay na nilang gitikad.

            Kay samtang nalugwayan na tuod ang Carp, nawagtang ang labing mahinungdanon nga bahin sa balaod—ang probisyon nga nagtugot sa pinugsanay nga pagkuha sa luna gikan sa mga tag-iya nga mosukol ug mobabag sa programa.  Ang bugtong limitasyon mao nga kinahanglang bayran ang mga tag-iya sa makiangayon nga presyo sa ilang luna.

                        -o0o-

            Mabantang hinuon asa kapusta ang mga kongresista.  Sa gabii nga napasar na sa mga senador ang ilang bersiyon sa balaodnon, ang mga kongresista nituki sa balaodnon nga magpahigayon og constituent assembly nga maoy mopanday sa giawhag nga kausaban sa batakang balaod.

            Bisan nabuak-buak ang mga senador tungod sa kasong giatubang ni kanhi Senate president Manny Villar, ug bisan nilikoy kadiyot ang tulo nila ka sakop pag-usik-usik sa ilang panahon pagsusi sa sex video scandal nilang Dr. Hayden Kho ug Katrina Halili, napasar gihapon nila ang mahinungdanong balaodnon.  Sukwahi sa mga kongresista nga dugay nang gitakboyan sa makalilisang-apan-anugon-nga-di-makamatay nga kagaw sa way kinutoban nga paglikoy.

                        -o0o-

            Angayng panaminan sa kagamhanan ang kalamposan sa Gawad Kalinga (GK).  Kansang pangu, si Tony Meloto, nitug-an sa DYAB Abante Bisaya nga nagkadaghan na ang mga tag-iya og luna nga nihangop sa ilang kalihokan.  Kay nakaamgo na sila sa dakong kaayuhan sa paghatag sa ilang mga luna aron katukod og mga pinuy-anan alang sa labing kabos nilang kasilinganan.

            Kon matukoran gud og mga panimay sa GK ang usa ka luna, salamat sa tabang sa lokal ug nasudnong kagamhanan, matukoran dayon og kadalanan ug mataoran sa mga linya sa tubig ug kuryente.  Ang sangpotanan?  Mosaka pag-ayo ang presyo sa nahibilin nilang mga luna ug molambo pag-ayo ang bisan unsa  nilang mga patigayon.

                        -o0o-

            Kasagaran sa mga tag-iya sa mga luna nga supak sa Carp wa maggamit sa ilang luna.  Bisan nia na sila magpuyo sa mga dakbayan, di itahan ang pagpanag-iya sa ilang mga asyenda, nga kabugangan ray nakapahimus.

            Kon gitugyan pa unta sa mga mag-uuma, hagbay ra untang nagmalambuon ang mga umahan, nakadugang sa suplay sa pagkaon, gawas nga nakahatag og kasaligang panginabuhi sa mga mag-uuma sa ilang mga pamilya.  Laing hinungdan sa kapakyas sa Carp mao ang pagbudhi sa kagamhanan sa laing probisyon ini—ang paghatag og suporta pinaagi sa puhonan ug teknolohiya sa mga mag-uuma.  Kon ubos sa linugwayang Carp pasagdan lang gihapon ang mga mag-uuma padayon silang tukbon sa mga tigpatanto ug uban pang mapahimuslanon nga mga buaya.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 2, 2009

                        BUDHI SA MGA BATA

 

            Ang kabaskog, kadasig ug kasipa sa pag-awit sa mga tinun-an sa "Lupang Hinirang" makapaalimbukad sa kasingkasing.  Mahimong nagsumay-sumay lang sa ilang mga magtutudlo, apan ang ilang pag-awit, gawas nga angayng panaminan nilang Martin Nievera ug kaubanan, makapukaw sa gugma sa nasud.  Salamat sa katimgas ug kalunsay sa ilang mga kasingkasing.

            Mao ni akong nasinati sa pormal nga pagsugod sa unang adlaw sa klase sa Cebu City Central School.  Mao toy labing una nakong tambong sa pag-isa og nasudnong bandila sa usa ka tulonghaan sud na sa daghang katuigan.  Nigaan ang akong dughan sa buhi nga pag-awit sa kabataan, sukwahi sa gipatokar nga bersiyon sa kasagaran sa kalihokan sa mga dagko.

                        -o0o-

            Kagagmay ug kalinghod diay sa atong mga bata sa elementarya.  Kadako diay sa papel nga gihuptan sa mga magtutudlo pag-umol sa ilang panghunahuna.  Kamahinungdanon diay sa mga tulonghaang publiko sa paghimong mas sanag sa kaugmaon sa kinabag-an sa sunod nga kaliwatan—ang ugma sa atong nasud.

            Atubangan sa ilang kahukas ug kahuyang, mas bangis nga sud-ungon ang pagpabaya sa kagamhanan.  Ang City Central nga nahimutang sa kinapusoran sa Dakbayan sa Sugbo sakto tuod og classrooms apan kuwang og mga magtutudlo.  Nga sa pipila ka ang-ang ang usa ka magtutudlo dunay 60 ka mga tinun-an, sukwahi sa lagda sa DepEd nga 45 ra ka mga tinun-an ang labing daghan nga ikapahimutang sa usa ka classroom.

                        -o0o-

            Matod ni Timoteo Valmoria Jr., prinsipal sa City Central, kapin na sa 5,000 ang iyang mga tinun-an.  Wa ni labot sa mga bata nga mao pay pagpalista.  Nadugangan og pila ka gatos ang iyang mga tinun-an tungod sa mga namalhin gikan sa pribadong mga tulonghaan kay wa nang kaabot sa dagkong bayranan.

            Gimandoan ni Cebu City Schools Division Superintendent Dr. Lorna Rances ang late enrolees nga adto magpalista sa iyang buhatan aron nga ang mga magtutudlo di mahasol ug makabuylo na sa ilang klase.  Di hinuon matulisok ang mga langayan.  Kay ang kalisod sab intawon sa panudlanan ang nakapugong pagpalista dayon sa ilang mga bata.

                        -o0o-

            Human na-blangko niadtong Dominggo, nadugangan og lima gahapon ang mga kaso sa makamatay nga kagaw sa hilanat.  Duna nay kinatibuk-an nga 21 ka natino nga mga mga pasyente nga natakdan sa makamatay nga Influenza A H1N1 virus.  Sukwahi sa nahaunang pangangkon sa DOH nga pulos gikan sa nasud ang mga kagaw, ang labing uwahing mga biktima dinhi na sa sud sa nasud nakakuha sa sakit.

            Manghinaot tang tinuod ang paniid sa mga eksperto nga mas huyang ang kagaw nga nakasud sa Pilipinas.  Kay pito na ka pasyente, nga pulos positibo sa AH1N1, ang nakagawas sa tambalanan human hingpit nga nahiuli ang naandan nga kahimsog sa ilang panglawas.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 1, 2009

                        SAGANG SA HILANAT

 

            Ang Pilipinas maoy labing daghan og kaso sa makamatay nga kagaw sa hilanat sa habagatan silangang Asya.  Duna nay 16 ka natino nga mga kaso.  Mas daghan kay sa lima sa Taiwan, upat sa Singapore, tulo sa Thailand, tulo sa Cambodia ug duha sa Malaysia.  Nakatampo ta sa 1,562 ka bag-ong mga kaso nga natino sa World Health Organization (WHO) ug sa kinatibuk-ang 17,072 ka kaso sa 55 ka nasud.

            Sa Pilipinas sab nasaksihan ang usa sa labing paspas nga pagdaghan sa mga kaso.  Matag adlaw nadugangan.  Sukwahi sa pasalig sa kagamhanan nga pulos gikan sa gawas ang kagaw, may mga natakdan na sa atong kabaybayonan, sama sa ikatulong pasyente sa Sugbo nga nakakuha sa kagaw gikan sa duha ka Taiwanese atol sa kasal sa Zambales.

-o0o-

            Wa makalangay sa pag-abli sa klase ang pagsulbong sa mga kaso sa makamatay nga hilanat sa Pilipinas.  Kini bisan sa sibaw nga pasidaan gikan sa nagpakabana nga mga hut-ong sa katilingban nga dako ang kahigayonan nga mosamot pagpaspas ang pagkatap sa kagaw ug mas mameligro ang mga bata, nga tungod sa kahuyang sa ilang immune system maoy kasagarang mabiktima, kon magtapok nang mga tinun-an sa mga tulonghaang publiko karong semanaha ug mga tulonghaang pribado sunod semana.

Apan nagkauyon ang Department of Education (DepEd) ug Department of Health (DOH) nga suspensuhon dayon ang klase sa mga tulonghaan nga dunay usa o mas daghan pang matino nga mga kaso.

-o0o-

            Ang nakaapiki ning paagi nga gihuptan sa kagamhanan mao nga di dayon mopakita og timaan ang makamatay nga kagaw bisan nakatakod na sa biktima.  Maabtan una og lima ngadto sa napu ka adlaw sa di pa hilantan, ubhon o sip-unon ang pasyente.  Nga makatakod na sa mga nakaduol bisan sa mga adlaw nga wa pa siya masakit.

            Sama sa nahitabo sa inahan ug anak nga Taiwanese nga gawasnong nitambong og kasal sa Zambales ug nakapaduol sa ubang pasahero sa ilang mga lakaw sa Luzon ug sa kaulohan.  Pagtugpa na sa Taiwan sila namatikdang may hilanat.  Pipila sa mga nakaduol nila sa Zambales uwahi nang natino nga natakdan sa kagaw.

-o0o-

            Di hinuon mahimo nga mohunong ta sa inadlaw natong kalihokan tungod lang sa hulga sa sakit.  Dakog ikatabang pagpakgang sa pagkatap sa kagaw ang atong pagpanghunaw ug paglikay paghikap sa atong baba ug mata.  Dako sang konsuylo nga ang kagaw nga nakasud sa Pilipinas di sama kabangis, ang unang tulo gani ka pasyente nakagawas na sa tambalanan.

            Makatabang sang ubang mga lagda sa DepEd ug DOH:  (1) Ang mga tinun-an nga hilantan di una pa-eskuylahon, hatagan lag kahigayonan nga makaapas sa klase; ug (2) kon may hilantan sa tulonghaan, ibuwag gikan sa ubang tinun-an sa di pa dad-on sa tambalanan alang sa dugang paghiling.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com