Arangkada of Leo Lastimosa for January 31, 2010

                   Lusot ni Lapus

 

          Inay moangkon og kabahin sa responsibilidad sa makauuwaw nga pagtidlom sa kalidad sa edukasyon sa atong nasud, si Education Secretary Jesli Lapus nidangop hinuon sa kinaham nga lusot sa mga politiko—ang lipatlipat:

·       Matod ni Lapus karaan na ang mga numero nga gigamit sa Unicef (United Nations Children's Fund) pagtandi sa kahimtang sa edukasyon karon sa Pilipinas ngadto sa mas kabos nga mga nasud sa Africa;

·       Mas daghan na ang mga bata sa Pilipinas ang nagtungha karon kay sa nangaging katuigan; ug

·       Mas daghan na ang babaye nga mga tinun-an nga nagtungha karon sa Pilipinas, lahi sa nangaging katuigan nga gamay ra kaayo kon itandi sa lalaki nga mga tinun-an.

-o0o-

          Wa gyod maghisgot si Lapus sa mas undanon nga mga bahin sa pagtuon sa Unicef nga nakaaghat ni UN Secretary General Ban Ki-moon pag-ingon nga nagpabaya ang mga opisyal sa Pilipinas maong nitibugsok ang kalidad sa edukasyon nga masaaron na unta kaayo pipila ka tuig ang nilabay.  Sama pananglit sa kagamitoy ra sa tinuig nga gahin alang sa edukasyon, nga wa ra gani sa kumingking sa atong silingang mga nasud sa habagatan-silangang Asya.

          Wa magtagad si Lapus pagpasabot nganong hangtod karon kuwangan ang classrooms, mga lingkoranan, mga libro ug, labaw sa tanan, mga magtutudlo.  Siyaro sa tanang pangangkon sa ekonomikanhong kalamboan sa Malakanyang, wa gyod silang kahunahuna pagpalambo sa gahin sa edukasyon?

-o0o-

          Ang kakabos sa kalidad sa edukasyon sa Pilipinas ikatandi lang sa kakabos sa suholan ug mga benepisyo sa mga magtutudlo.  Ang gilaslasan-nang-daan-ug-nalangay-pa-gyod pag-ayo nilang Christmas bonus mao lay labing uwahing bulilyaso.  Di pa gyod ang labing takos nga mga magtutudlo ang madawat.  Kay hangtod karon napakyas si Lapus ug ang iyang amo sa pagbadlong sa kurakot nga mga opisyal sa Departamento sa Edukasyon (DepEd) nga padayong nangilkil sa kabos nga mga aplikante.

          Maong wa gyoy makabasol sa labing takos ug labing ligdong natong mga magtutudlo nga manimpad na lang nga mamahimong domestic helpers sa Hong Kong ug sa mas kuyawng mga nasud sa Tungatungang Sidlakan.

-o0o-

          Siyaro way nakahunghong ni Lapus nga ang pagdaghan sa mga tinun-an sa Pilipinas wa magpasabot sa paglambo sa edukasyon.  Mahimong kasarangan lang nga sangpotanan sa pagtubo sa populasyon.  Ang pagdaghan sa babayeng mga tinun-an di makatabon sa kabos nga kahimtang sa mga tulonghaan.

          Di hinuon ta mahibung nganong tulibagbag ning dako si Lapus.  Ang iyang pagduma sa DepEd wa itumong pagpalambo sa edukasyon kon dili sa iyang politikanhong ambisyon.  Maong mas daghan siyag gipahimong billboards kay sa blackboards.  Salamat na lang nga sa surveys pa lang daan sa mga senatoriables, gibasura na siyang daan sa mabuot nga katawhan, labi na sa mga ginikanan nga nakasaksi sa iyang pakauwaw sa katungdanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 30, 2010

              Text ug PCOS

 

       May sukaranan ang mga botante, nga wa pa sukad masukad makagamit og computers, nga mahadlok nga di magkadimao ang ilang pag-apil sa labing unang automated nga piniliay sa Mayo 10 karong tuiga.  Kon si kanhi senador Ralph Recto niangkon nga maglisod lang gihapon paggamit sa iyang cellphone bisan pila na ka tuig nga nagpuyo sa iyang bolsa, sila pa kaha nga way bisan gamayng alamag unsay kalainan sa desktop, laptop ug netbook?

Unsa man intawoy ilang dag-anan anang PCOS (precinct count optical scan) machines?  Ug di lang taga bukirang barangay ang nanagana.  Bisan ang taga dakbayan, labi nang mga hamtong ug labing kabos nga mga molupyo, kurog sab sa automation.

-o0o-

       Kahinumdom lang hinuon ko sa niaging Halad sa Kapamilya, ang dakong piyesta sa libreng mga pangalagad, nga gipahigayon sa main campus sa University of San Carlos (USC) niadtong Nobyembre sa niaging tuig.  Usa sa gitanyag nga pangalagad sa USC College of Engineering mao ang libreng basic computer skills training.

       Mga hamtong ang kasagarang nagtungkawo sa personal computers sa classroom.  Bisan sa kamapailubon sa mga magtutudlo ug mga tinun-an nga nagbalikbalik pagtudlo ug pagpasabot, naabtan ang pipila og tulo ka takna una nakamao pag-abli og accounts sa Yahoo, Gmail, Hotmail, Facebook ug Friendster.  Di gyod tinuod sayon ang unang engkuwentro sa bag-ong mga teknolohiya.

-o0o-

       Apan modason ko sa Comelec ug Smartmatic-TIM.  Sa ilang pagsalikway sa kahadlok sa mga botante nga komplikado ra kaayo alang nila ang automation.  Kay sa ilang pagpakita unsaon paggamit ang PCOS, way kulba alang sa mga botante, bisan sa labing burong.

       Kay, lahi sa cellphones, di sila motuslok og bisan usa ka button sa makina.  Lahi sa ATMs (automated teller machines) sa mga bangko, di sila pangayoan og PIN o ni account number.  Ang bugtong hi-tech nga butang nga ilang himuon mao ra ang paghungit sa balota ngadto sa nagnganga nga gamayng baba sa makina.

-o0o-

       Sayon ra sab ang pag-shade sa mga itlog (oval) sa tungod sa mga ngan nga napilian.  Bisan di mapuno og taptap sa pentel pen (nga giandam nang daan sa mga magtutudlo nga nagduma sa mga presinto), o bisan molapas og diyutay basta di lang moabot sa tapad nga itlog, maihap na sa makina.

       Nitumaw hinuon nga usa sa labing dakong kahasol sa mga eksperimento sa Comelec ug Smartmatic-TIM dinhi sa Sugbo ug ubang bahin sa nasud mao ang wa dayon pagdawat sa PCOS sa mga balota.  Sa PCOS nga akong naggamit, kaduha ko nisuway.  Sa pipila ka PCOS sa Metro Manila, kalima gyod.  Nalipay ta nga ang automation mao nay mopuli sa Comelec nga gipasanginlan nga di kamaong moihap.  Kakuyaw kon ang ipuli mga makina nga di kamaong mobasa.  [30]  leo_lastimosa@ans-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 29, 2010

              Bilib sa PCOS

 

       Tawga kong buta.  O taphaw.  O ilarunon.  O ulug-ulogan.  O tuo-tuohon.  O naghalhal.  O nagmika.  O nagdamgo.  O desperado lang nga magmatinud-anon na gyod ang umaabot nga lokal ug nasudnong piniliay sa Mayo 10 karong tuiga.

       Apan bilib ko sa PCOS (precinct count optical scan) machines nga maoy mobasa sa mga balota ug moihap sa atong mga boto sa giisip nga usa sa labing mahinungdanon nga piniliay sa atong panahon.  Bisan pa sa daghang mga pagsaway ug mas daghan nga mga panagana, salig ko sa katakos sa mga makina.  Pagpatigbabaw sa tinuorayng kabubut-on sa katawhan.  Nga gikahadlokan nga nalugpitan sa mano-mano nga mga piniliay sa niaging 103 na ka tuig.

-o0o-

       Gidad-an mi sa taga Smartmatic-TIM, ang kompaniya nga nakadaog sa subasta sa Comelec pagsuplay sa mga makina ug teknolohiya sa labing unang automated nga piniliay sa kasaysayan sa Pilipinas, og PCOS sa among sibyaanan gahapon.  Silang Gene Gregorio ug Miguel Avila ang niggiya namo unsaon pagbotar ubos sa bag-ong sistema.

       Duha ra ka gutlo ang akong gikinahanglan pagpili og presidente, bise presidente, 12 ka senador, party list group, kongresista, gobernador, bise gobernador, duha ka board members, mayor, bise mayor ug walo ka konsehal.  Ang PCOS wa ra abti og lima ka gutling (segundos) pagbasa sa akong balota ug tulo ka gutlo pagpatik sa ihap sa mga boto sa mga nanagan sa nagkalainlaing katungdanan.

-o0o-

       Bilib ko sa PCOS bisan sa napanid-an namo nga mosunod nga kakulian:

·        Giluwa sa makina ang balota sa una nakong paghungit, diha na dawata sa ikaduha nakong pagsuway;

·        Ang balota nga nalapsan sa tinta sa pentel pen kay naduot sa among kauban pagmarka ang mga itlog tungod sa mga ngan sa mga nanagan giluwa sab sa makina; ug

·        Kon masayop ang botante, di na niya makurhian ang sayop, di na sab siya hatagan og laing balota ug kon ilawog ang balota nga napatakaan og marka iluwa sab sa makina.

-o0o-

       Kinsa man tinuod ang di mobilib?  Labihang gamaya sa PCOS, mas dako lang og diyutay sa laptop, modawat lang sa mga balota nga gimarkahan alang sa nahimutangan nga presinto, moandar bisan brownout kay may baterya nga molungtad og 16 ka takna, ug makatino na kinsay nidaog sa lokal nga piniliay human sa duha ka takna ug sa nasudnong piniliay sud sa 36 ka takna.

       Apan ang PCOS di makabadlong sa terorismo.  O sa pagpamalit og boto.  Ang PCOS di makahulip sa makanunayon nga pagbantay ug pagpakabana sa mga botante.  Way mahimo kon magpabilin tang buta.  O taphaw.  O ilarunon.  O ulug-ulogan.  O tuo-tuohon.  O naghalhal.  O nagmika.  O nagdamgo.  O kutob ra sa pangindahay nga magmatinud-anon na gyod ang umaabot nga nasudnong piniliay.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 28, 2010

            Paugat ni Villar 

 

    Haskang lisora sa kahimtang ron ni Senador Manny Villar.  Tungod lang sa pagpaugat sa pagdumili pag-atubang sa imbestigasyon sa Senado.  Gawas nga padayong gihamok sa mga pasangil nga iyang gilihayan sud sa daghang mga buwan, nadugangan og bag-ong mga kontrobersiya tungod sa iyang pagsuway paglusot sa orihinal nga bulilyaso:

• Nidangop na sa pagbinastos ang iyang mga alyado sa Senado aron lang pagdupa sa wa niya pagtunga;
• Gipasanginlan na hinuon siyang nisuway pagsuburno ni Senate President Juan Ponce Enrile ug ubang mga senador; ug
• Nagahas na pagtandi sa iyang kaugalingon ni anhing senador Ninoy Aquino, nga iyang gipasanginlan nga nagdumili sab pag-atubang sa mga pasangil batok niya niadto.

            -o0o-

    Kon gitubag pa lang dayon ni Villar ang mga pasangil batok niya, hagbay ra untang nahilom ang kontrobersiya.  Gawas kon tinuoray gyong niggamit sa iyang katungdanan pagpasukip sa P200 milyones aron mapasimang ang C-5 road project ngadto sa luna sa iyang mga patigayon.  Bisan kapila pa siya mag-press conference, bisan pila pa ka milyon ka press releases ang luwatan, way makahulip sa obligasyon pag-atubang sa iyang kaubanang mga senador.

    May sukaranan ang kabalaka nga ang imbestigasyon pamolitikahon sa iyang mga kaatbang.  Apan ang pagduda sa kaligdong sa iyang mga kaatbang di igong sukaranan pag-isnab sa institusyon.  Di niya mapakauwawan ang Senado sa way pagsalikway sa iyang mga pangangkon sa kaisog sa nangaging mga imbestigasyon nga iyang gipasiugdahan.

            -o0o-

    Labaw nang di siya makapangangkon nga managsama silang Ninoy.  Bahala na kon ang kanhi abogado ni Ninoy, si Senador Joker Arroyo, ang nag-ulug-ulog niya.  Si Ninoy maisugong nisukol sa usa ka diktadura; si Villar nibahag ang ikog pag-atubang sa usa ka demokratikanhong institusyon.

    Mas makiangayon ang pagtandi ni Villar ngadtong Pres. Arroyo.  Kinsa niggamit sa tanang kahimanan sa kagamhanan paglikay sa mga imbestigasyon sa higanteng mga eskandalo nga gipasangil batok sa iyang pamunoan.  Lisod kumbinsihon ang katawhan nga lahi si Villar sa nangalisbo nga pangu nga gusto niyang pulihan.

            -o0o-

    Tinuod man o dili ang pasangil ni Enrile nga gisuwayan sila pagsuburno ni Villar, nilampos na si Villar paggusbat sa kaligdong sa Senado.  Nga usa ka bangis nga pagbudhi.  Sa institusyon nga iyang gipahimuslan pag-ayo pagpalambo sa iyang ambisyon pagkab-ot sa labing taas nga katungdanan sa nasud.

    Ang institusyon nga gihangad sa nasud ug sa katawhan niadto nga maoy bugtong iwag atol sa pag-ulbo sa mga eskandalo sa Hello Garci, fertilizer, NBN-ZTE ug daghan pang uban mao na karoy nahimong sumsoman sa mga bugalbugal.  Sama ra nga sa usa ka pamilok gikagiwan ang tanan sa ilang kabuot.  Nagtinulisokay, nag-insultohay ug naglinabayay og lapok.  Hinikalimtan ang mas dinaliang mga interes sa labing daghan.  Way nakada og buot.  Way mapili nilang tanan.  Labi na si Villar.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 27, 2010

              Tibi sa bata

 

       Mas dugay kong nakamata kay sa naandan.  Nakahukom kong di motrabaho.  O napugos ko sa akong asawa sa di pagtrabaho.  Salamat sa akong yayay.  Maoy akong natukmaan ang tulo ka gagmayng bata.  Pulos laki.  Morag managsuon.  Ilang gibali ang gagmayng mga punoan sa ipil-ipil ug gihapnig ang mga binali sa daplin sa dan. 

Kadaghan na kong kakita sa ilang mga ginikanan nga naghimo ini.  Kinawat-kawat kay gidid-an man sila sa mga guwardiya sa subdivision.  Kausa nga naagian nakong hamtong nga laki nga namutol og ipil-ipil ginamit ang sundang, nipasabot siya, "Para ni sa kanding."  Apan, tungod ba kaha kay mas gihigpitan nang seguridad, una ning higayon nga nakakita ko nga mga bata ray gisugo.    

-o0o-

       Dihang nakahimo na sila og duha ka di kaayo dagkong tapok, gisuwayan sa duha ka maguwang pag-alsa.  Nagbaguod sila.  Dihang napas-an na, di silang katarung og lakaw kay natabonan ang ilang mga mata.  Gibutang nila pagbalik sa yuta ang mga ipil-ipil ug gihatagan og gamayng bahin ang ilang kinagamyan.

       Naagian sila among silingang magtiayon nga matag buntag gyong mag-ehersisyo pinaagi sa paglakaw.  Gilabyan lang sila.  Dihang nakatarung na og panlakaw, nasugatan nila sa gamayng agianan sa kakugnan ang duha ka panday nga nagtrabaho sa among silingan.  Nanghunong ang mga panday ug gipauna pagpa-agi ang mga bata.  Pag-abot sa pikas dan, nanghunong ang mga bata.  Gidugangan ang karga sa kinagamyan.  Nga nagdagan-dagan ra ganina apan nitibi na.

-o0o-

       Ang talan-awon nakapahinumdom nako dihang naabtan ko og uwan samtang nagbaktas pauli sa among bay usa niana ka sayong gabii pila na ka semana ang nilabay.  Naabtan nako sa waiting shed sa eskina Hilltop ang batan-ong magtiayon uban ang tulo nila ka gagmayng bata.

       Dugay nituang ang uwan.  Nagdali sila kay ngitngit na ug wa pay tawo sa ilang bay sa bukid.  Dihang may nilabay nga habal-habal, nakahukom ang amahan nga manakay na lang sila.  Apan ang amahan ug duha ra ka bata ang nakasakay.  Ang drayber nagpatong na sa tangke sa gasolina.

-o0o-

       Nahibilin ang kamaguwangan uban sa inahan.  Nisamot kakusog ang uwan.  Pagkataudtaod, may babayeng nagpayong nga kaila sa inahan.  Nagkasabot silang may paliton samtang nagpaabot og kasakyan.  Nanaka sila sa skywalk apan gipasaligan ang bata nga balikon dayon.

       Gisundan sa bata pagtan-aw ang iyang inahan hangtod nga nakakanaog sa pikas nga bahin sa dan ug gilamoy na sa kangitngit.  Nasangit ang iyang panan-aw sa dakong hulagway sa skywalk—ang mapahiyumon kaayong si Mayor Avelino Gungob sa Consolacion.  Gilingi niya ang ngitngit nga dan padung sa ila.  Layo gyod tingali kay wa pa man mahibalik ang habal-habal.  Ambot unsay nasud sa linghod niyang pangisip—gitandi ba kahang kamalipayon ni Gungob ug ang kapait sa iyang kahimtang—ang bata nitibi.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 26, 2010

                   Saag sa dengue

 

          Ang makalilisang nga pagsaka sa mga kaso sa dengue dinhi sa ato, labi na sa Dakbayan sa Sugbo, angayng tubagon sa lokal nga mga opisyal.  Wa mabadlong ang mga kaso sa dengue nga nisangpot sa wa kinahanglana nga kamatayon sa mga bata ug ubang inosente nga mga biktima kay nasaag ang kampanya sa lokal nga kagamhanan:

·        Padayon gihapon nila nga gidasig ang fogging operations, search and destroy operations ug ubang mga paukyab; ug

·        Gidasig ang mga ginikanan sa pagda dayon sa ilang mga bata nga panghilantan ngadto sa Cebu City Medical Center ug health centers.

-o0o-

          Natabonan sa naghinobrang pagarpar sa lokal nga mga opisyal ang labing yano, labing batakan, labing barato ug labing epektibo nga kampanya batok sa dengue:  Ang pagpanlimpiyo sa palibot.  Ambot nganong bisan unsa na lang paukyab ang ilang gidangpan, apan wa gyod sila makapasiugda og matinud-anon ug malahutayon nga kampanya sa pagpanilhig, paghipos sa mga basura ug pagkuha sa tanang posibleng puy-an sa mga lamok nga nagda sa makamatay nga sakit.

          Hinaot nga di ni tungod kay way multi-milyones pesos nga komisyon nga makuha gikan sa pagdasig sa mga molupyo sa tanang kabaranggayan nga maghiusa sa pagpanilhig.  Hinaot nga di ni tungod kay gamay ra kaayong komisyon kon mamalit og mga silhig kay sa mga kemikal nga maoy kinaham nilang himan sa paukyab.

-o0o-

          Ang fogging di lagi magsilbi.  Kapila na baya balikbalika sa Department of Health (DOH) nga kon igo lang tang mamomba og kemikal, sayon ra alang sa mga lamok ang pagbalhin sa laing dapit, nga makapalapad hinuon sa hulga sa dengue, ug mamalik ra gihapon sa gibiyaang mga dapit kon wa nay fogging.

          Mao sab ang pagpamutang og lana sa mga kanal ug ubang nagpundo nga tubig.  Gawas nga makaguba sa kalikopan, taphaw rang kapuslanan kay ang mga lamok daghan mang kabalhinan kon way tinuoray nga pagpanlimpiyo sa tibuok palibot.  Makaiibog hinuon kaayong komisyon gikan sa lana ug kemikal.

-o0o-

          Ang labing dakong kadaot sa pagpaugat sa lokal nga mga opisyal sa sayop nilang kampanya batok sa dengue mao kini:  Magsalig na lang hinuon ang mga molupyo nga masumpo nang dengue sa lana ug kemikal, mangiyugpos na lang atubangan sa paukyab sa mga politiko, ug mora rang naglawog sa ilang mga bata ngadto sa makamatay nga sakit.

          Kon may nahibilin pang kabuot ang lokal nga mga opisyal, ug kaluoy ngadto sa umaabot pang mga biktima, hinaot undangon nang ilang binuang.  Kon ipada ang tanang panghilantan ngadto sa CCMC ug mga sentro, wa nay laing mahimo ang mga mananambal.  Ug kon magpaabot pa tang dunay hilantan, tungod sa kabangis karon sa bag-ong mga matang sa kagaw sa dengue, mahimong uwahi nang tanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 25, 2010

                   Us-os sa lana

 

          Ang maayong balita:  Nagsugod na pag-us-os ang presyo sa lana sa merkado sa kalibotan; ug segun sa mga eksperto sa industriya magpabilin nga ubos ang presyo sa lana tibuok tuig sa 2010.  Ang hinungdan?  Ang usbaw sa panginahanglan sa lana sa Tsina, India ug ubang nasud sa Asya, mapapas sa dakong pagtidlom sa konsumo sa Estados Unidos, kansang mga motorista padayong naggapos sa ekonomikanhong krisis.

          Ang di maayong balita:  Ang us-os sa presyo sa lana sa merkado sa kalibotan di mosangpot sa mas ubos nga presyo sa lana.  Ang hinungdan?  Segun sa samang mga eksperto, ang mga kompaniya sa lana mamawi sa alkanse sa ilang ginansiya sa niaging mga buwan.

-o0o-

          Sa ato pa, di tang kapaabot dinhi sa Pilipinas nga makatilaw sa pag-us-os sa presyo sa lana sa merkado sa kalibotan.  Sama sa naandan, maglaway lang ta bisan kon ang matag baril sa krudo tag-$78 na lang ug padayon pang nitidlom.  Kay atong mga kompaniya sa lana nabantog nga luya kaayo kon us-os na sa presyo ang hisgutan, sukwahi sa ilang kaabtik pagpausbaw dayon sa bisan unsang timaan sa pagsaka sa presyo sa merkado sa kalibotan.

          Ang bugtong konsuylo nato dinhi nga di na ta bunalan sa mga kompaniya sa lana og makalilisang nga usbaw sa presyo karong tuiga.  Ug hinaot nga di na sab ta lubat-lubatan sa dakong saka sa plitehan sa mga sakyanang pamasahero.

-o0o-

          Ato na lang edukahon ang atong kaugalingon mahitungod sa kahimtang sa industriya sa lana.  Mao ra ni atong bugtong dag-anan nga di na ta isud sa bolsa sa mga kompaniya sa lana.  Kay di na tang kapaabot sa kagamhanan nga manalipod sa atong mga interes.

          Naklaro na hain kapusta ang kagamhanan ni Pres. Arroyo.  Dihang gimandoan sa hukmanan pag-abli sa mga libro sa mga kompaniya sa lana, ang Malakanyang nidupa sa higanteng mga kompaniya sa lana.  Ug dihang nihulga ang Bureau of Customs pagpaningil sa dakong utang sa Pilipinas Shell, ang Malakanyang didto nangabogar sa pikas.

-o0o-

          Hinaot nga ang modaog pagka presidente karong Mayo motinuod gyod pagsubli sa oil deregulation law.  Ang balaod nga gitumong unta pagpalambo sa kumpetinsiya tali sa mga kompaniya sa lana nahimo na man hinuong kahimanan sa way kinutoban nga pagpaburot sa ilang ginansiya.

          Usa sa mga probisyon sa balaod nagdili sa mga kompaniya sa lana nga magsultianay mahitungod sa ilang presyo.  Nga klarong gilapas nila sukad pa niadto.  Di na magkinahanglan og imbestigasyon sa Kongreso pagmatuod sa ilang panagkonsabo.  Ang managsama nilang usbaw nga P1.25 matag litro, o us-os nga P0.25 matag litro, sa samang adlaw, magligas lang og pipila ka takna, maoy labing bantang nga ebidensiya.  Apan ang kagamhanan, nakatag-an mo, nipili sa paglingiw.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com