Arangkada of Leo Lastimosa for December 12, 2010

                Pataka sa trapiko

 

        Sa tibuok adlaw namong biyahe gikan sa Mandaue paingon sa Alegria ug pabalik, duha ka lugar ang among nakit-an nga mas gubot ang trapiko kay sa uban:  Ang Minglanilla ug Carcar.  Kansang lokal nga mga opisyal mahimong molusot nga pulos malambuon ang ilang mga dapit ug normal lang nga maghuot gyod ang mga sakyanan nga mangagi sa ilang kadalanan.

        Tinuod, nanguhong ang bag-o nilang mga negosyo, labi na sa Minglanilla.  Manguros na lang tang daan unsay mahitabo kon mahuman ug makabuylo nang operasyon sa higante nilang shopping mall.  Samang mall maoy nakahatag ron og higanteng labad sa ulo sa mga pasahero ug mga motorista sa Basak ug kasilinganang mga barangay sa Lapulapu.

-o0o-

        Usa sa akong napanid-an sa Carcar ug Minglanilla mao ang ka wa nilay traffic enforcers.  Ni mga polis nga gipabantay sa trapiko.  Duna mi nakit-ang mga barangay tanod apan kasagaran nila igo lang nitabang sa mga pasahero paglabang o nihunong sa trapiko sa highway aron makagawas ang mga sakyanan sa mga tagduma sa mga negosyo nga ilang gibantayan.

        Wa say traffic enforcers ang ubang lugar sa habagatan.  Apan mas lapad ang dan sa Naga ug mingaw ang negosyo sa ubang kalungsoran maong wa mabara ang pribado ug pamasaherong mga sakyanan.  Angayng mogahin og kuwarta ang Carcar ug Minglanilla pagpahapsay sa trapiko.  Di lang para sa mga negosyante nga ilang gidapit.  Kon dili, ug labi na, para sa katawhan sa habagatan ug kasadpang Sugbo nga natanggong sa ilang pagpabaya.

-o0o-

        Nakadugang sa kaguliyang sa trapiko sa rotunda sa Carcar mao ang gipasagdan lang nga mga mamaligyaay og ampaw ug chicharon.  Kon mohunong o bisan mopahinay lang sa imong sakyanan, lima ngadto sa napu ka mamaligyaay dayon ang mo-alirong.  Kon mopalit gikan sa usa nila, pangandam daan sa laing siyam nga manguhit ug mobira sa imong kamot, mituktok sa imong sakyanan, manghangyo, magpakiluoy ug masuko aron palitan sab.

        Siyarong lokal nga mga opisyal sa Carcar kon wa gyong ka-edukar sa mga mamaligyaay nga padayon silang magpinatyanay sa ilang panginabuhi kon di mag-organisar.  Ambot tungod ba kaha kay ang kanhi mayor, karon bise mayor, ug iyang kaparyentihan ra say nagpinuhalay sa negosyo sa pagkaon.

-o0o-

        Nakapasamot sa kahuot sa trapiko sa Minglanilla ang mga sakyanan nga gitugotang makaparada sa daplin o makapamasahero taliwa sa highway.  Di mabasol ang mga pasahero ug motorista nga makabatyag nga gisilotan sa mga tagduma kay nangahas pag-agi sa lungsod.

        Ako hinuon ning klaruhon.  Di monopoliya sa Carcar ug Minglanilla ang kalabad sa trapiko.  Mao say salida, gani mas gubot pa, sa mga dakbayan sa Sugbo, Mandaue ug Lapulapu.  Kansang mga tagduma nipatuman sa karaan ug way kapuslanang mga paagi uban ang panghinaot nga usa ning mga adlawa lahi nang resulta.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 10, 2010

Sa di pagkalimot

Ang libro nga gisuwat ni Dr. Jose "Sir Dodong" Gullas sayon nga basahon.  Sa akong pagbasa sa "To Never Forget," si Sir Dodong mora rang nakig-istorya nako parte sa iyang pagkabata, sa pagbakwet sa ilang pamilya sa ikaduhang gubat sa kalibotan, sa iyang pagduma sa UV, sa iyang pagbanhaw sa The Freeman, sa iyang usa ka termino sa Kongreso, sa paglig-on sa iyang pagtuo sa Labawng Makagagahom ug sa iyang way kinutobang pagtahud ug pagpasalamat sa iyang mga ginikanan.
Nga sayon rang makalimtan ang iyang kabantogan.  Ang katalagsaon sa kahigayonan pagpaminaw sa mabulukon niyang mga sugilanon.  Ug ang kabililhon sa pagpakigsawo sa sulundon niyang kinabuhi.

-o0o-

Ang libro ni Sir Dodong nga ilusad karong Dominggo abunda sa kasayuran nga mopalili nato sa kagahapon sa Sugbo:

• Nakakita siya sa pagsugod sa pagpamomba sa mga Hapones sa Sugbo samtang nikuyog sa iyang Lola Andrea nga namalit og isda sa Carbon;
• Nakumbinser sa iyang amahan, si Don Vicente Gullas, si Ramon "Mano Amon" Durano Sr. pagtapok sa tanang ungo sa Danao ug pag-awhag nila paghiusa pagbatok sa mga Hapones, apan ang kinakusgang ungo nibalibad nga di mapiog sa ilang gahom ang mga bomba; ug
• Nakahimog kasaysayan ang UV Green Lancers pagdaog sa National Collegiate Basketball Tournament pinaagi sa pagpilde sa Ateneo Blue Eagles uban ni karon Kongresista Eddie Gullas isip "National Coach of the Year" ug Sir Doding isip star guard niadtong 1957.

-o0o-

Bisan sa ilang kamatinahuron sa ilang mga ginikanan, may mga higayon nga ang managsuong Eddie ug Dodong nagtuman sa ilang gusto:

• Gibalibarang sugyot sa ilang amahan nga tawgon ang ilang basketball team nga "UV Carabaos" ug niinsistir sa ilang giisip nga mas maayong ngan, "UV Green Lancers;"
• Gisalikway ang panagana sa ilang inahan sa kadako sa gasto sa pagpabarug sa modernong buildings ug kahimanan puli sa kahoy nga classrooms sa karaang UV; ug
• Gilapas ang pasidaan sa ilang inahan nga di sila angayng magdungan og apil sa politika dihang nidagan si Sir Dodong pagka kongresista ug si Sir Eddie pagka mayor sa Talisay niadtong 2001.

-o0o-

Ang kamapanagan-on ni Sir Dodong pagsud sa politika wa mapapas, hinunoa nisamot, human sa tulo ka tuig niya sa Kongreso.  Gawas sa naandang mga reklamo sa mga magbubuhis batok sa mga politiko, kusganon niyang gisaway ang managsamang suholan ug mga benepisyo nga nadawat sa mga kongresista nga nagtinarung pagtuman sa ilang trabaho ug ang mga kongresista nga nagduka ug nagligoy lang atol sa ilang mga sesyon.
Mapagarbuhon hinuon sa iyang pagpapasar sa balaudnon sa Kongreso ug pagkumbinser sa Departamento sa Edukasyon pag-regionalize sa payroll system nga nakapalingkawas sa mga magtutudlo gikan sa deductions sa mga utang nga wa nila mapahimusli ug ubang inhustisya.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 9, 2010

Alkanse sa bugas

Dakong sayop ang pag-apil sa gobyerno sa negosyo sa bugas.  Ang pagpamaligya sa NFA og bugas humay napakyas pagpaubos sa presyo sa bugas sa kamerkadohan.  Nahimo hinuon nga laing kahigayonan sa pangurakot.  Sa nagkalainlaing ang-ang sa patigayon:

• Di lang sa panagkonsabo sa mga opisyal sa NFA ug pribadong mga negosyante pagbaligya sa NFA rice sa mas taas nga presyo sa commercial rice;
• Kon dili sa pagpamaligya sab sa kontrata pagkompra og bugas gikan sa ubang kanasuran sa way pagbayad og buhis; ug
• Sa pinatuyangan nga pag-import og bugas di tungod kay gikinahanglan sa mga konsumidor kon dili tungod sa dagkong komisyon.

-o0o-

Pribadong mga bolsa ra sa mga kukhan sa NFA ug ubang mga buhatan ang niburot sa nangalisbo nga raket sa importasyon sa bugas.  Apan alang sa kinabag-an sa katawhan, nisangpot ni sa mas dagkong kadaot:

• Nagpabiling taas ang presyo sa bugas sa kamerkadohan ug nisamot pagburot ang ginansiya sa mga negosyante nga nakaapil sa pagsipong sa NFA rice;
• Tungod sa binuang nga importasyon, dugmok, baho ug daot nga bugas na lang ang mahibilin nga mapalit sa kabos nga mga konsumidor;
• Nisamot pa gyod pagburot ang alkanse sa NFA;
• Kansang nagbuntaog nga utang dugay rang gipasa sa gobyerno ngadto sa nabuktot na nga mga magbubuhis.

-o0o-

Napakyas sang NFA sa lain niyang tahas:  Ang pagpamalit sa tipasi sa mga mag-uuma aron kapanalipdan sila gikan sa mapahimuslanon nga mga tag-iya sa mga galingan.  Bisan unsa pa kataas ang ilang palit, di mahitabong makakumpetinsiya ang NFA sa mas daghan ug mas adunahang pribadong mga komprador.
Kay ang mga mag-uuma nga bag-o lang nag-ani sa ilang kahumayan di makapaabot sa NFA.  Nga kasagaran maapsan sa kusog nga bunok sa uwan.  Maong inay mabasa, madugta ug hingpit nga mapilde ang ilang ani, ibaligya na lang sa kuwang-na-lag-diyutay-nga-pangayuon nga presyo sa naglaway nga pribadong mga negosyante.

-o0o-

Ang sulbad sa artipisyal nga kamahal sa bugas mao ang pagbungkag sa rice cartel, pagronda sa mga bodega nga nanago sa bugas ug pagsilot sa mga nagpaburot sa ilang ginansiya.  Di ang pag-apil na hinuon sa negosyo, ug pagpanguwarta pa gyod, sa bugas.  Ang tinuod nga tabang sa mga mag-uuma mao ang pagtukod og mga bodega nga kapundohan sa ilang ani aron makapangita sa labing makiangayon nga presyo.  Di ang pag-ulug-ulog nilag taas nga buying price nga mumho ray epekto sa kinatibuk-ang pinalitay.
Kaluoy sa mga mag-uuma ug mga konsumidor.  Gipatuo sila nga nakapahimus pag-ayo sa mas taas nga buying price sa tipasi ug sa mas ubos nga presyo sa NFA rice.  Apan ang bisan unsang kaayuhan nga ilang nakuha natabonan sa mas dagkong buhis ug mas nagkanihit nga batakang mga pangalagad aron pagbayad sa mas dakong utang sa NFA.   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 8, 2010

Mga itoy ni Glo

Napandol ang kampanya ni Presidente Noynoy Aquino batok sa pangurakot.  Apan wa mahugno.  Human ideklarar sa Korte Suprema nga nakalapas sa konstitusyon ang Truth Commission, mahimo pang awhagon sa Malakanyang ang labawng hukmanan pagsubli ug pagbakwi sa ilang desisyon.  Apan tungod sa kadako sa mayoriya, mas maayong susihon nang Aquino ang lain niyang kapilian.
Sama sa pag-awhag sa Kongreso nga maoy motukod sa komisyon, nga hingpit sa gahom pagsupina sa mga saksi ug mga ebidensiya sa mga pasangil sa pangurakot sa pamunoan ni kanhi presidente Gloria Arroyo.  O pagpalihok sa Department of Justice ug ubang mga buhatan pagtuman sa tahas sa gibasura nga komisyon.

-o0o-

Ang kontrobersiyal nga hukom sa Korte Suprema makabanhaw sa mga pagduda sa kaligdong sa mga mahistrado nga, gawas sa usa, pulos tinudlo ni Arroyo.  Ang napu ka mahistrado nga nibasura sa komisyon gipangulohan ni Chief Justice Renato Corona ug naglakip nilang Associate Justices Teresita Leonardo-de Castro, Arturo Brion, Presbitero Velasco, Diosdado Peralta, Lucas Bersamin, Mariano del Castillo, Martin Villarama, Jose Perez ug Jose Mendoza, nga maoy nagsuwat sa desisyon.
Ang lima nga nisupak gipangulohan nilang Associate Justices Antonio Carpio ug Conchita Carpio-Morales, nga tinudlo sang Arroyo apan nibalibad nga itudlo pagka chief justice sa naghinapos nga mga adlaw sa niaging pamunoan,  Eduardo Nachura, Roberto Abad ug ang bugtong tinudlo ni Aquino nga si Ma. Lourdes Sereno.

-o0o-

Usa sa mga sukaranan sa Korte Suprema pagbasura sa Executive Order No. 1 ni Aquino nga maoy nagtukod sa Truth Commission mao nga nakalapas ni sa "equal protection clause" sa konstitusyon kay nagsentro lang sa mga anomaliya nga gipasangil batok sa pamunoang Arroyo.
Apan unsa man say dangatan kon ang komisyon mosusi sa tanang pasangil sa kahiwian?  Kanus-a man mahuman silang kanhi chief justice Hilario Davide Jr. ug kaubanan kon ipaapil nilang mga transaksiyon sa diktadurang Marcos?  Unsa may makapugong sa mga manglawgaw nga mopa-imbestigar sab og apil sa Sugbuanong mga politiko nga gipasanginlang nakigkonsabo ug nagpaburot sa mga Hapones atol sa ikaduhang gubat sa kalibotan?

-o0o-

Mas dakong kabalaka:  Unsa may dangatan sa kampanya batok sa pangurakot ni Aquino karong inanay nang nabantang nga, bisan wa na sa Malakanyang, nagpabilin pang gamhanang mga gaway ni Arroyo sa Korte Suprema, sa buhatan sa Ombudsman ug ubang mga institusyon ug sa kinadak-an nga bahin sa burukrasya?
Imposibleng mapa-impeach ni Aquino silang Ombudsman Merceditas Gutierrez ug tanang sakop sa Korte Suprema nga mga itoy ni Arroyo.  Mahimo siyang mangaliya nga milagruhan ang ilang mga kasingkasing ug lamdagan ang ilang mga tanlag.  O modawat na sa kamatuoran nga di mahitabong mapatuman ang gisaad nga tanos ug mas makiangayong pamunoan.  Kon bugtong saligan mao ang nangalisbong sistema nga gitinguha niyang usbon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 7, 2010

                Way kinutobang baha

 

        Ang pagbunok sa kusog nga uwan gahapon nakapabisto nga ang mga lugar nga kanunayng gibahaan, bisan human sa taas nga El Niño, pabiling wa maatiman.  Gibahaan na sud sa pila ka dekada, bisan niadtong batan-on pang atong mga ginikanan, apan wa pa gyod maatiman hangtod karon.  Gani, nisamot pa.  Tungod sa mas daghan nang kabalayan, pagkapuo sa kakahoyan ug mas dasok nang mga basura.

        Puol nang paminawon nga padayong gibahaan ang nalupa nga mga bahin sa Metro Cebu.  Bisan sa tiyabaw sa mga molupyo, kansang mga kinabuhi nahudlat ug kabtangan nagusbat, ang mga opisyal sa gobyerno nagpakabuta-bungol.  Gipasagdan ang mga biktima nga magkuray sa kahadlok matag bunok sa uwan.

-o0o-

        Apil sa kanunayng gibahaan mao ang bahin sa A.S. Fortuna ug Tipolo sa Mandaue City, Basak sa Lapulapu City, Tisa ug kasilinganang mga barangay sa Cebu City ug kabahin sa San Roque ug Cansojong sa Talisay City.  Nagpulipuli na lang ang mga pamunoan, nga pulos nagbuwa ang baba pagpasalig og kasulbaran, apan nagkagrabe na hinuong baha.

        Ang kinaham sa lusot sa mga politiko mao ang pagsumbalik sa katawhan.  Nga ilang gipasanginlang maoy nagpataka og labay sa ilang basura maong moawas gyong mga kanal.  Inay angkunon ang ilang kapakyas pagsulbad ning batakang suliran ug mangayo og pasaylo sa padayon nga baha, ang mga biktima na hinuon sa katalagman ang gitulisok.

-o0o-

Laing lusot sa mga nagpabaya sa baha:  Maputul-putol ang mga kanal tungod sa pagdumili sa mga tag-iya sa pribadong mga luna pagpagamit sa ilang kabtangan; pipila nila mga negosyante nga nisagop sa pagtuo nga demalason ang ilang mga negosyo kon pailawoman og mga kanal.

Di kinahanglang molalis ang mga opisyal sa gobyerno sa mga tuo-tuo.  Di gani sila kinahanglan nga magpakiluoy.  Ang gobyerno may gahom sa pagpamugos pagamit sa pribadong mga luna alang sa kaayuhan sa kinabag-an.  Kinahanglan hinuon nga bayran ang mga tag-iya sa yuta.  Laing gikinahanglan mao ang kaisog sa mga politiko pagpatuman sa mga lagda bisan batok sa ilang mga tigpaluyo.

-o0o-

Ang bunok sa uwan gahapon nakapabisto sab sa pait nga kamatuoran nga ang pagpabaya sa baha di monopoliya sa gobyerno.  Kay apil sa gibahaan mao ang pribadong subdivisions sa Metro Cebu.  Ang nagyangungo nga mga molupyo gipasagdan lang sa abusado nga developers.

Nga nakapahinumdom nako sa atraso sa Housing and Land Use Regulatory Board (HLURB).  Kansang pagpabaya nakapagara sa mapahimuslanong developers.  Di ta moadto og layo.  Napamatud-an sa mga inspektor sa HLURB nga napakyas ang Sta. Lucia Realty pagkumplito sa mga kanal sa among gipuy-an nga Royale Cebu Estate sa Consolacion, Cebu.  Inay silotan ang developer, si HLURB 7 Director Roy Lopez nakalimot sa iyang pasalig pagsuspenso sa tanang proyekto sa Sta. Lucia sa Sugbo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 6, 2010

        Raket sa amotan

    Dakong supak sa lagda sa Departamento sa Edukasyon (DepEd) ang pagpangolekta sa mga magtutudlo og amotan alang sa Christmas parties gikan sa mga tinun-an sa kindergarten hangtod sa Grade IV.  Kay gitataw sa DepEd nga ilegal ang pagpangolekta og bisan unsang bayranan gikan sa mga tinun-an sa unang lima ka ang-ang sa elementarya atol sa enrolment ug sa bisan unsang higayon sa school year.

Sa ato pa, ang pagpaamot sa mga magtutudlo sa kindergarten hangtod sa Grade IV tataw nga kalapasan sa no-collection policy sa DepEd.  Bisan unsa pa kagamay sa ilang gikolekta, angay silang silotan.  Ug kon igo lang nagtuman sa sugo sa ilang mga prinsipal ug mga superbisor, angay silang ilumpong sa pagdisiplina.

-o0o-

Bisan ang pagpangolekta og amotan sa Christmas parties gikan sa mga tinun-an sa mga ang-ang labaw sa Grade IV mahimong maapiki.  Kay samtang ang pagdili sa koleksiyon gipatuman lang atol sa enrolment ug sa unang buwan sa klase, gidid-an sab ang mga magtutudlo ug ubang kadakoan sa eskuylahan sa pagpangolekta.  Bugtong ang Parents-Teachers Associations (PTAs) maoy gitugotan sa pagpangolekta.

Apan ang bisan unsang koleksiyon, bisan gitugotan, kinahanglan nga boluntaryo.  Way pugsanay.  Di mahimong hudlaton ni pakauwawan ang mga bata ug mga ginikanan nga di makaamot.  Labaw sa tanan, ang kapakyas pagbayad sa bisan unsang amotan di mamahimong sukaranan sa pagdumili paghatag og clearance sa mga tinun-an human sa school year.

-o0o-

Ang mas higpit nga pagpatuman sa no-collection policy sa DepEd gitumong pagdasig sa mga ginikanan, bisan unsa kakabos, pagpa-eskuyla sa ilang mga bata.  Kabahin ini ang pagdili ni Education Secretary Armin Luistro sa publikong elementary ug high schools pagpabayad sa mga tinun-an alang sa uniporme ug identification cards (IDs).  Ang DepEd maoy mobayad sa IDs sa mga tinun-an.

Hinaot nga ang kamatinud-anon ni Luistro makapakumbinser na sa mga magtutudlo, prinsipal ug superbisor paghunong sa nangalisbong raket sa amotan.  Wa mapatuman ang no-collection policy sa nangaging katuigan kay ang gidak-on sa koleksiyon gihimong sukaranan sa performance rating sa mga magtutudlo.  Gidudahan sang ilang kadagkoan nga may bahin sa mas dakong koleksiyon.

-o0o-

    Sa di pa pasanginlan silang Luistro ug Presidente Noynoy Aquino nga namolitika ning paghimo sa publikong mga eskuylahan nga mas mahigalaon alang sa labing kabos, angay natong mahibaw-an nga kuwang pa ning ilang gihimo.  Ang mas kabos nga kanasuran dugay rang nagpasiugda og mas agresibong mga lakang pagdani sa mga bata.
    Gawas nga way amotan, ang mga tinun-an sa pipila ka mga nasud sa Africa gipanghatagan pa gyod sa ilang gobyerno og libre nga school supplies, uniporme ug pagkaon aron wa na gyoy rason sa di pag-eskuyla.  Maong ayaw panagana pagsumbong sa pinugsanayng koleksiyon pinaagi sa pag-email sa action@deped.gov.ph.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com